Τα τελευταία χρόνια πολλές είναι οι μελέτες που έχουν ασχοληθεί με τις ευεργετικές δράσεις των Omega-3 λιπαρών οξέων. Όμως, αν και οι δράσεις είναι ποικίλες, αυτές που είναι ευρύτερα γνωστές είναι όσες σχετίζονται με τις καρδιαγγειακές νόσους.
Για το λόγο αυτό στο παρακάτω κείμενο παρουσιάζονται οι υπόλοιπες δράσεις των ωμέγα-3 λιπαρών, οι οποίες είναι εξίσου σημαντικές και οφέλιμες.
Οι γνωστότεροι τύποι ωμέγα 3 λιπαρών οξέων είναι :
- Το Alpha-linolenic acid (ALA)
- Το Eicosapentaenoic acid (EPA)
- Το Docosahexaenoic acid (DHA)
Omega-3 και διατροφικές τους πηγές:
· Καρύδια
· σιταρέλαιο
· Λινέλαιο/canola oil
· Ιχθυέλαια
· Μητρικό γάλα
· Όργανα
· Θαλασσινά/Λιπαρά ψάρια
· τόνος
· σκουμπρί
· σολομός
· σαρδέλες
Αναλογία ω-6 : ω-3 στο διαιτολόγιο
Η Δυτικού τύπου δίαιτα περιέχει υψηλότερα επίπεδα ω-6 λιπαρών οξέων, λόγω της υψηλής κατανάλωσης κρέατος, και χαμηλότερα επίπεδα ω-3 λιπαρών οξέων, λόγω της χαμηλής κατανάλωσης ψαριών και της υψηλής κατανάλωσης αυγών και χορταρικών καλλιέργειας.
- Το πρώτο συνθετικό μέρος του (18:3) δηλώνει πως το ALA είναι ένα 18-μορίων άνθρακα λιπαρό οξύ με 3 διπλούς δεσμούς.
- Το δεύτερο μέρος (n-3) δίνει το στοιχείο πως το ALA είναι ένα omega-3 λιπαρό οξύ.
- Είναι απαραίτητο για την υγεία, αλλά δεν συντίθεται από τον ανθρώπινο οργανισμό.
Πρέπει να λαμβάνεται από τη δίαιτα
. Ο ανθρώπινος οργανισμός μπορεί να συνθέσει άλλα omega-3 λιπαρά οξέα, εκτός του ALA:
- Eicosapentaenoic acid (EPA): 20:5n-3
- Docosahexaenoic acid (DHA): 22:6n-3
Αυτά τα δύο αναφέρονται ως marine–derived omega-3 λιπαρά οξέα, δεδομένου ότι είναι άφθονα σε συγκεκριμένους τύπους ψαριών και θαλασσινών.
Αντίθετα το ALA θεωρείται ως plant–derived omega-3 λιπαρό οξύ
.
Ποιος είναι ο βιολογικός ρόλος των ω-3 λιπαρών οξέων;
C μειώνουν την παραγωγή τριγλυκεριδίων στο ήπαρ.
C μειώνουν την παραγωγή ουσιών που μετέχουν στη φλεγμονή.
C μειώνουν τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων και οδηγούν στη δημιουργία θρόμβων.
C μειώνουν το ιξώδες του αίματος και αυξάνουν την παροχή οξυγόνου στους ιστούς.
C μειώνουν την αρτηριακή πίεση σε άτομα με ήπια ΑΥ.
Συνεπώς τα ω-3 λιπαρά οξέα έχουν ευεργετικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση:
C Στεφανιαίας νόσου
C Υπέρτασης
C Σακχαρώδους διαβήτη ΙΙ
C Νεφροπάθειας (ΧΝΑ και αυτοάνοσης)
C Αυτοάνοσων νοσημάτων (Ρευματοειδούς αρθρίτιδας, ΣΕΛ)
C Ελκώδους κολίτιδας – Νόσου Crohn
C Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας
C Ψυχικών διαταραχών
Παρενέργειες σχετιζόμενες με ανεπάρκεια απαραίτητων λ.ο.
Αιμορραγική δερματίτιδα
Δερματική ατροφία
ξηροδερμία
αδυναμία
Μειωμένη όραση
Μεταβολές διάθεσης
οίδημα
Υψηλή πίεση
Αυξημένα τριγλυκερίδια
Αιματολογικές διαταραχές
Ανοσολογικές και πνευματικές διαταραχές
Μειωμένη ανάπτυξη
Πρόληψη παθήσεων: Διαταραγμένη όραση και νευρολογική ανάπτυξη
- Δεδομένου ότι το τελευταίο τρίμηνο της εγκυμοσύνης είναι μια κρίσιμη περίοδος για τη συγκέντρωση του DHA στον εγκέφαλο και την ίριδα, τα πρόωρα νεογνά είναι ιδιαίτερα ευπαθή σε παρενέργειες από ανεπαρκή πρόσληψη DHA, όσο αφορά την όραση και το νευρικό σύστημα
- Αν και τα πρόωρα νεογνά μπορούν να συνθέσουν DHA από ALA, δεν μπορούν να συνθέσουν αρκετά για να καλύψουν τις μειωμένες ποσότητες DHA στο πλάσμα και τα κύτταρα, χωρίς επιπρόσθετη διαιτητική πρόσληψη.
- Πρόωρα νεογνά όταν λάβουν επιπρόσθετα DHA παρουσίασαν σημαντική βελτίωση της λειτουργίας της όρασης, συγκρινόμενα με πρόωρα νεογνά που τρέφονταν με DHA–free formula σε 5 από τις 5 τυχαιοποιημένες μελέτες
ωμέγα-3 και Εγκεφαλικό
- Το εγκεφαλικό οφείλεται σε μια μειωμένη παροχής αίματος σε συγκεκριμένο τμήμα του εγκεφάλου, η οποία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα, το οποίο με τη σειρά του μπορεί να οφείλεται στην παρεμπόδιση της ροής αίματος από έναν θρόμβο.
- Ακόμα κι αν τα αποτελέσματα της αυξανόμενης πρόσληψης ωμέγα-3 λιπαρών οξέων και η επίπτωση του εγκεφαλικού δεν έχουν μελετηθεί τόσο λεπτομερώς, όσο η σχέση με CHD, από τα μέχρι τώρα δεδομένα προτείνεται ότι η αυξανόμενη διαιτητική πρόσληψη ψαριών μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο θρομβωτικού ή ισχαιμικού εγκεφαλικού επεισοδίου, αλλά όχι αιμορραγικού
ωμέγα-3 και καρκίνος
- Τα ω-3 λιπαρά οξέα φάνηκε να συνδέονται με συγκεκριμένες μορφές καρκίνου όπως του στήθους, του εντέρου κ.ά
- Μελέτες καρκίνου σε ζωικά μοντέλα επίσης δείχνουν ότι η αυξανόμενη πρόσληψη EPA και DHA μειώνει τον αριθμό των περιστατικών και την πρόοδο καρκίνου του στήθους, του προστάτη, και εντερικών όγκων.
- Εντούτοις, στους ανθρώπους λίγες μελέτες έχουν καταδείξει σημαντικές αντίστροφες σχέσεις μεταξύ της πρόσληψης ψαριών ή ωμέγα-3 λιπαρών οξέων και του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του στήθους, του προστάτη ή του εντέρου.
ESPEN Guidelines on Enteral Nutrition:Non-surgical oncology (Agents J et al, Clinical Nutrition 2006, 25:245-259)
Στην ερώτηση που τέθηκε στις συγκεκριμένες οδηγίες «Does supplementation with ω-3 fatty acids have a beneficial effect in cancer patients?» τα συμπεράσματα ήταν:
- Randomised clinical trial (RCT) evidence is contradictory/controversial
- It is unlikely that ω-3 fatty acids prolong survival in advanced cancer.
- Eicosapentaenoic acid (EPA) can be administered in capsules as mixed marine triglycerides (fish oil) or as a semi-purified ethyl ester. EPA has also been administered (as fish oil) in combination with a high protein, high energy ONS or in combination with other anti-cachectic agents such as megestrol acetate.
- The efficacy of treatment with EPA/ONS appears to be critically dependent on the patients’ compliance. In addition to anorexia, patients’ compliance with prescribed high-energy and high-protein EPA/ONS is limited by the frequently complained unpleasant aftertaste.
Gogos CA, et al Cancer 1998;82:395–402.
Takatsuka H, et al Bone Marrow Transplant 2001;28(8):769–74.
Jatoi A, et al. J Clin Oncol 2004;22(12): 2469–76.
•Για ασθενείς που παρουσιάζουν απώλεια βάρους, λόγω της παρουσίας όγκου στο κεφάλι και στο λαιμό (head and neck cancer–HNSCCa), η λήψη ενός συμπληρώματος με υψηλή ενεργειακή και πρωτεϊνική πυκνότητα και εμπλουτισμένο σε EPA μπορεί να περιορίσει ή να αντιστρέψει την απώλεια βάρους και να αυξήσει την άλιπη μάζα.
•Η προ-εγχειρητική βελτίωση της θρεπτικής κατάστασης, με τη χρήση ενός τέτοιου συμπληρώματος, μπορεί να μειώσει τις μετεγχειρητικές επιπλοκές και να περιορίσει τη διάρκεια νοσηλείας (Gianotti et al, 2002).
ASCO AMERICAN SOCEITY of CLINICAL ONCOLOGY
2005, Annual Meeting Proceedinds, Vol 23, 16S Part I: 8112
Σύμφωνα με την «Nutrition intervention using an eicosapentanoic acid (EPA)-containing supplement in patients with advenced colorectal cancer. Effects on nutritional and inflammatory status: a phase II trial”
H χορήγηση κατάλληλης διαιτολογικής συμβουλευτικής, από κλινικούς διαιτολόγους και ενός ONS εμπλουτισμένο σε ΕΡΑ οδηγεί στη διατήρηση μιας καλής διατροφικής κατάστασης και QOL, η οποία συνδέεται με την όρεξη, το αίσθημα κόπωσης, την ύπαρξη διαρροιών, την ενέργεια και τη γενικότερη αίσθηση, σε ασθενείς με καρκίνους εντέρου.
Read JA et al, Support Care Cancer 2007, 15:301-307
Omega-3, καχεξία και καρκίνος
• Η συμπληρωματικότητα της δίαιτας με omega-3 λιπαρά οξέα μπορεί να περιορίσει την ανάπτυξη ενός υπάρχοντα καρκίνου, αλλά και να συμβάλει στην πρόληψη ή επιβράδυνση μεταστάσεων.
•Τα οmega 3 λιπαρά οξέα μπορούν να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα μια χημειο-ή-ραδιοθεραπείας.
• Η χορήγηση ω3 λιπαρών οξέων έχει επίσης προταθεί ως θεραπευτικό μέσο για την καχεξία, που εμφανίζεται σε πολλές μορφές καρκίνου.
Wigmore SJ, Nutrtion 1996, 12:S27-30
Kotler DP, Ann Inter Med 2000, 133:622-634
Φλεγματώδεις νόσοι: Ρευματοειδής αρθρίτιδα
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι η πιο συνηθισμένη συστηματική φλεγματώδης νόσος των αρθρώσεων
- Αρκετές είναι οι μελέτες που έχουν διενεργηθεί για να αναδείξουν τις επιπτώσεις της πρόσληψης omega-3 λιπαρών οξέων στη ρευματοειδή αρθρίτιδα.
- Κλινικά οφέλη έχουν παρατηρηθεί μετά από μια ελάχιστη δόση 3 g/ημ EPA + DHA, και δεν ήταν προφανή μέχρι τουλάχιστον τη συμπλήρωση των 12 εβδομάδων λήψης του συμπληρώματος
MacLean CH, et al Evid Rep Technol Assess (Summ). 2004 Mar;(89):1-4
Simopoulos AP. Am J Clin Nutr. 1999 Sep;70(3 Suppl):560S-569S
Φλεγμονώδεις νόσοι του Εντέρου: Ελκώδης κολίτιδα και νόσος Crohn
- Τα αποτελέσματα κλινικών δοκιμών ήταν λιγότερο συνεπή ως προς τις φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου, από ότι σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.
- Ένα σημαντικά μεγαλύτερο μέρος των ασθενών νόσου Crohn που πήραν συμπλήρωμα με 2,7 γ/ημέρα EPA + DHA παρέμεινε σε ύφεση, κατά τη διάρκεια περιόδου ενός έτους, σε σχέση με αυτούς που ήταν σε placebo
Goh J, Aliment Pharmacol Ther 2003; 17: 307–320
- Σε 3 τυχαιοποιημένες μελέτες, όπου έγινε χορήγηση από του στόματος, συμπληρώματος ONS, εμπλουτισμένου με EPA + DHA, σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα και νόσο Crohn, υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις όσο αφορά συγκεκριμένους παράγοντες όπως είναι: η μειωμένη χρήση κορτικοστεροειδών φαρμάκων, η μειωμένη παραγωγή των παραγόντων φλεγμονής , η βελτίωση στην πορεία της νόσου, σε ιστολογικούς δείκτες και την αύξηση του βάρους.
Seidner DL et al, Clin Gastr Hepat 2005; 3:358-369
Goh J, Aliment Pharmacol Ther 2003; 17: 307–320
Calder P, Proceedings of the Nutr Society (2002), 61, 345–358
Άσθμα
Αν και υπάρχουν ενδείξεις και αποτελέσματα μελετών, σχετικά με τη δράση των omega-3 λιπαρών οξέων στη μείωση των παραγόντων φλεγμονής σε ασθματικούς ασθενείς, αποτελέσματα πάνω στη μείωση της κλινικής εκδήλωσης του άσθματος με συμπληρωματική χορήγηση ωμέγα-3 λιπαρών οξέων σε μελέτες δεν είναι ακόμα πλήρως αποδεκτά.
Horrocks LA, Pharmacol Res. 1999 Sep;40(3):211-25
Moreira A, et al, J Investig Allergol Clin Immunol. 2007;17(5):309-13.
—
Ωμέγα-3 και νεφροπάθεια
- Διάφορες μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τη σχέση τους, μην εμφανίζοντας όμως κανένα σημαντικό όφελος, που να αναστέλλει τη συνεχιζόμενη μείωση της νεφρικής λειτουργίας.
- Review σχετικά με την επίπτωση της λήψης συμπληρώματος ω3 (περίπου 3 γρ/ημέρα) σε αιμοκαθαιρόμενους έδειξε πως αν και είναι πιθανό να υπάρχει όφελος για τους ασθενείς, αυτό κυρίως σχετίζεται με τη μείωση των τριγλυκεριδίων και λιγότερο με τη βελτίωση της διαδικασίας της διάλυσης, ενώ βρέθηκε πως είναι απόλυτα ασφαλής
Friedman A et al. Clin J Am Soc Nephrol 2006; 1:182-189
Taziki Ο, Saudi J Kidney Dis Transpl. 2007 Nov;18 (4):571-6
- Τέλος, σε ασθενείς που έπαιρναν φαρμακευτική αγωγή με κυκλοσπορίνη βρέθηκε πως η λήψη ω3 μπορεί να μειώσει τις παρενέργειες του φαρμάκου, όπως η υψηλή πίεση και η νεφρική βλάβη.
Ωμέγα-3 και μνήμη
- Μελέτη στην Ολλανδία, σε 1613 άντρες και γυναίκες, ( 45-70 ετών)
- Οι μεσήλικες που είχαν μια διατροφή πλούσια σε λιπαρά ψάρια (σκουμπρί, σολομό, ρέγκα) είχαν 19% λιγότερες πιθανότητες για πρόβλημα στις πνευματικές τους δεξιότητες και 28% λιγότερες πιθανότητες για πρόβλημα στην ταχύτητα σκέψης.
- Λιπαρά ψάρια= Μειωμένος κίνδυνος για προβλήματα που σχετίζονται με μνήμη, γνωστικές ικανότητες και ευστροφία.
- Αντίθετα μια διατροφή πλούσια σε χοληστερόλη, οδηγεί σε 27% μεγαλύτερο κίνδυνο για ανεπάρκεια μνήμης και 26% μεγαλύτερο κίνδυνο για μειωμένη πνευματική ευκαμψία και ευστροφία
Dietary intake of fatty acids and fish in relation to cognitive performance middle age, Neurology 2004; 62:275-280
Κατάθλιψη και ψυχολογικές διαταραχές
- Διάφορες μικρές μελέτες έχουν βρει ότι τα επίπεδα ωμέγα-3 λιπαρών οξέων είναι χαμηλότερα στο πλάσμα και το λίπος των ατόμων που πάσχουν από κατάθλιψη, σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.
- Σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε, σε 30 άτομα, με διπολική διαταραχή, η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων EPA (6,2 g/d) και DHA (3,4 g/d), είχαν μια σημαντικά μεγαλύτερη περίοδο ύφεσης από εκείνους που λάμβαναν placebo με ελαιόλαδο, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 4 μηνών
- Ασθενείς που πήραν συμπλήρωμα EPA + DHA παρουσίασαν σε μικρότερο βαθμό κατάθλιψη, από εκείνους που πήραν το φάρμακο ελέγχου
Owen C et al, Curr Opin Psychiatry. 2008 Jan;21(1):19-24
Su KP et al, J Clin Psychiatry. 2008 Mar 18 (in pregnancy)
van d er Watt G et al, Curr Opin Psychiatry. 2008 Jan;21(1):37-42.
Omega-3 και ψυχική υγεία
- Η ανεπάρκεια λήψης Omega-3 σχετίζεται με κατάθλιψη, σχιζοφρένεια, επιθετικότητα, άνοια, διπολική διαταραχή-αφασία και αναπτυξιακές διαταραχές
Edwards et al., 1998; Peet et al., 1995; 1996; 1998; Kalmijnet al., 1997
- Μελέτες σε ζώα έδειξαν ότι συμπλήρωμα με PUFA συνδέεται με καλύτερη μαθησιακή ικανότητα και συμπεριφορά
Gamoh et al., 1999; Kaplan & Greenwood, 1998; Lim & Suzuki, 2000
- Πειράματα με ανθρώπους: ενδείξεις ότι τα ω3 παίζουν ρόλο στην πνευματική λειτουργία
Stoll et al., 1999; Laugharne et al., 1996; Emsley et al., 1992; Su et al., 2003; Peet et al., 2001; 2002; Freund-Levi et al 2006; Sinclair et al 2007
Omega-3 και ανάπτυξη παιδιών
1. DHA & AA μεταφέρονται επιλεκτικά μέσα από τον πλακούντα και είναι κρίσιμα για την ανάπτυξη του εγκεφάλου των νηπίων.
Lauritzen et al 2001;
2. Το DHA σχετίζεται με ενισχυμένη γνωσιακή ανάπτυξη στην παιδική ηλικία
Yehuda et al 1998; Lauritzen et al 2001
3. Ο εγκέφαλος αναπτύσσεται σε όλη την παιδική ηλικία & την εφηβεία– (higher order tasks – frontal lobes)
4. Thatcher 1991; Toga et al. 2006
Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για το ρόλο ωμέγα-3 PUFA σε αναπτυξιακές διαταραχές
Voigt 2001, Stevens et al 1995, 1996, 2002, Richardson & Puri, 2002, Amminger et al 2007, Bell et al 2004, Bu et al 2006, Johnson et al 2003, Stordy 2000, Taylor 2000, Richardson 2000, 05, 06
Omega-3 και αυτισμός
- Τα επίπεδα του DHA βρέθηκαν να είναι 10% χαμηλότερα σε 15 αυτιστικά παιδιά, σε σύγκριση με 18 πνευματικά καθυστερημένα παιδιά (Vancassel 2001)
- Σε περιορισμένο αριθμό μελετών φάνηκε να υπάρχει βελτίωση στα συμπτώματα σε αυτιστικά παιδιά μετά από 4 εβδομάδες λήψης συμπληρωμάτων με EPA
(Patrick & Salik, 2006)
- Μια 6-εβδομάδων πιλοτική RCT δείχνει σαφή τάση για βελτίωση σε 13 παιδιά με λήψη – 840mg EPA, 700mg DHA/ημέρα
(Amminger, Berger et al 2007)
Σχιζοφρένεια
1. Η σχιζοφρένεια είναι μια χρόνια εγκεφαλική διαταρχή που εμφανίζεται περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού
- Σε έρευνα σε 45 σχιζοφρενικούς ασθενείς βρέθηκε ότι επιπρόσθετη πρόσληψη 2 g/day EPA σε συνδυασμό με αντι-ψυχωτική θεραπεία ήταν καλύτερη από μια επιπρόσθετη πρόσληψη 2 g/day DHA ή ένα φάρμακο ελέγχου, στη μείωση των συμπτωμάτων
- Αν και υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία που να προτείνουν ότι η συμπληρωματική χορήγηση EPA, μπορεί να παίξει χρήσιμο ρόλο στην αντι-ψυχωτική θεραπεία, σε σχιζοφρενείς ασθενείς, απαιτούνται ακόμα μεγαλύτερες και μακροπρόθεσμες μελέτες που να εξετάσουν κλινικά τα σχετικά αποτελέσματα
Lakhan SE, Vieira KF. Nutr J. 2008 Jan 21;7:2.
Ross BM, Lipids Health Dis. 2007 Sep 18;6:21.
Joy CB, Cochrane Database Syst Rev 2006, 19: 3-9
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από ανεπάρκεια?
Ασθενείς σε TPN χωρίς ικανοποιητική πρόσληψη λίπους
Κυστική ίνωση
Ελειποβαρή βρέφη
Πρόωρα βρέφη
Ασθενείς με σοβαρή υποθρεψία
Ασθενείς που λαμβάνουν μακροχόνια MCT ως πηγή λίπους
Ασθενείς με δυσαπορρόφηση λίπους
Εντεροπαθητική ακροδερματίτιδα
Νεφρο-ηπατικό σύνδρομο
Σύνδρομο Sjogren–Larsson
Νόσος Crohn
Κίρρωση και αλκοολισμός
Σύνδρομο Reye’s
Σύνδρομο βραχέος εντέρου
