Η Γουόλ Στριτ «πάχυνε» την ανθρωπότητα

H ερώτηση ήταν η ίδια, επαναλαμβανόμενη, σχεδόν ενοχλητική. Προ ετών, μαζί με μια κάμερα, ο σκηνοθέτης του ντοκυμαντέρ «Super Size Me» σταματούσε περαστικούς και τους ρωτούσε: «Τι είναι η θερμίδα;». Κάποιοι είχαν μια ασαφή ιδέα, κάποιοι άλλοι προσπαθούσαν να απαντήσουν χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, αρκετοί απλώς προσπερνούσαν με βήμα ταχύ και έκδηλο εκνευρισμό. Οι περισσότεροι δεν είχαν ιδέα.

Σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό, «μία θερμίδα ισούται περίπου με την ενέργεια που χρειάζεται για να αυξηθεί η θερμοκρασία ενός ml καθαρού, αποσταγμένου νερού κατά έναν βαθμό Κελσίου» προσπαθεί να μου εξηγήσει η καθηγήτρια Διατροφολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, Μάριον Νεστλέ, η συγγραφέας του βιβλίου «Why Calories Count: From Science to Politics» (Γιατί έχουν σημασία οι θερμίδες: Από την επιστήμη στην πολιτική), που κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα.

Η ακαδημαϊκός προσπαθεί να εξηγήσει τη δουλειά της, αρχικά ακαδημαϊκά: «Ενα γραμμάριο λίπους έχει εννέα θερμίδες, ένα γραμμάριο πρωτεΐνης ή υδατάνθρακα έχει τέσσερις. Η ιδιαιτερότητα της θερμίδας έγκειται στο γεγονός ότι ενώ αποτελεί μέσο μέτρησης, διαφοροποιείται ανάλογα με το είδος της τροφής. Μάλιστα, ο πρώτος γκουρού της σωστής διατροφής, ο Ιπποκράτης, ανακάλυψε τη σχέση της θερμότητας με την πρόσληψη σωματικού βάρους». Ολα αυτά έχουν κάποιο ενδιαφέρον, αλλά η ουσία βρίσκεται στην πολιτική. Και αυτό προσπαθεί να κάνει το βιβλίο της, να αποπειραθεί να ορίσει τη θερμίδα από επιστημονική, πολιτική και κοινωνιολογική άποψη.

Η αύξηση της παχυσαρκίας τα τελευταία χρόνια είναι ραγδαία. Σύμφωνα με έρευνα του 2011 από το IOTF (International Obesity Task Force – σε ελεύθερη μετάφραση, Διεθνής Φορέας Παχυσαρκίας), η Ελλάδα παρουσιάζεται ως η δεύτερη χώρα σε παχυσαρκία στην Ευρώπη, με το 30% των ανδρών και το 40% των γυναικών να αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Πρώτη στη λίστα φιγουράρει η Βρετανία, τρίτη «πλασάρεται» η Μάλτα και τέταρτη η Λετονία.

Το πιο ενδιαφέρον είναι η προσέγγιση της Νεστλέ για την αύξηση του φαινομένου της παχυσαρκίας διεθνώς: «Οι μεγάλες αλλαγές ήρθαν με την απορρύθμιση της γεωργίας τη δεκαετία του ’70, όταν η Γουόλ Στριτ άρχισε να παίζει καταλυτικό ρόλο στη βιομηχανία τροφίμων και συνεχίστηκαν στις αρχές των 80s, όταν γιγαντώθηκε το μάρκετινγκ προϊόντων» λέει. «Μεταρρυθμίσεις στην πολιτική της γεωργίας ενθάρρυναν την αύξηση της παραγωγής προϊόντων οδηγώντας τελικά στη δημιουργία ενός τεράστιου αποθεματικού. Η Γουόλ Στριτ εγκατέλειψε τις ασφαλείς επενδύσεις περιορισμένων κερδών και επέμεινε σε υψηλότερα άμεσα έσοδα. Αυτό ήταν δύσκολο για τις βιομηχανίες τροφίμων. Επρεπε να αναπτύξουν έσοδα σε ένα περιβάλλον που ήδη παρήγαγε ένα τεράστιο αποθεματικό τροφών. Για να γίνει αυτό, ενθάρρυναν νέες συνήθειες και κατάφεραν ώστε να είναι κοινωνικά αποδεκτό να τρώει κανείς οπουδήποτε, μέρα ή νύχτα, και μάλιστα τεράστιες ποσότητες» αναλύει η Νεστλέ.

Το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό. Το μάρκετινγκ ανθυγιεινών προϊόντων και η συνακόλουθη παχυσαρκία έδωσαν τεράστια ώθηση στη βιομηχανία του αδυνατίσματος: χάπια αδυνατίσματος, κρέμες σύσφιγξης, υποκατάστατα γεύματος, διαιτολόγοι, αισθητικοί, πλαστικοί χειρουργοί και γυμναστές ανέπτυξαν μια σχέση σχεδόν συμβιωτική με τον αντίπαλό τους. «Ολοι ελπίζουμε σε μια μαγική μέθοδο για έλεγχο του βάρους χωρίς να μπαίνουμε στην επίπονη διαδικασία απώλειας κιλών. Το μάρκετινγκ του φαστ-φούντ έχει συντελέσει στην αύξηση της παχυσαρκίας, αλλά και στην ανάπτυξη της βιομηχανίας του αδυνατίσματος. Ο σκοπός είναι να πωληθούν αυτά τα προϊόντα, τα οποία, όπως φαίνεται, βοηθούν το ένα το άλλο. Οι περισσότεροι ζούμε σε έναν κόσμο με πολύ φαγητό, που υποστηρίζεται από έντονο μάρκετινγκ. To φαγητό είναι παντού και είναι διαθέσιμο σε χαμηλό κόστος. Παράλληλα, στην Αμερική, σήμερα, μόνο τα προγράμματα αδυνατίσματος συνθέτουν μια βιομηχανία 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων» καταλήγει η συγγραφέας και ακαδημαϊκός.

Πέρα από την πολιτική, όμως, υπάρχουν πιο επείγουσες υποθέσεις, όπως η απώλεια βάρους. «Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε τελικά είναι να μειώσουμε τις ποσότητες. Οι μεγαλύτερες ποσότητες έχουν περισσότερες θερμίδες. Είναι τόσο απλό» σχολιάζει η Νεστλέ. Την ίδια άποψη έχει και η διαιτολόγος Μαρία Ριμική, διευθύντρια του Διατροφικού και Διαιτολογικού κέντρου MR. «Σήμερα έχουν καταρριφθεί πολλοί μύθοι γύρω από την απώλεια κιλών, όπως για παράδειγμα ο μύθος των κακών συνδυασμών (υδατάνθρακες – πατάτες ή ρύζι – με πρωτεΐνη, όπως το κρέας). Οι τελευταίες έρευνες συμφωνούν στον απλό κανόνα του “μέτρον άριστον” και του περιορισμού της ποσότητας και όχι της ποικιλίας των τροφών» εξηγεί.

Αναμφισβήτητα, υπάρχει διαφορά μεταξύ μιας διατροφής με «καλύτερης ποιότητας» θερμίδες από το να τρεφόμαστε απλώς με λιγότερες, τόσο για τη διατήρηση της υγείας μας, αλλά και για την απώλεια βάρους. Οπότε, ακόμη και αν μία θερμίδα είναι απλώς μία θερμίδα, στην πράξη παραμένει μια μυστήρια και ακαθόριστη έννοια. Το βιβλίο το λέει πιο συνθηματολογικά: «Οργανωθείτε. Τρώτε λιγότερο. Τρώτε καλύτερα. Κάντε άσκηση. Σκεφτείτε πολιτικά».

* Το βιβλίο «Why Calories Count: From Science to Politics» κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις University of California Press.