0 Likes1,955 Views0
Δυσανεξία λακτόζης
Γράφει: Δημοσθενόπουλος Χαρίλαος, Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Ποια τρόφιμα να αποφεύγονται όταν υπάρχει δυσανεξία λακτόζης
Η δυσανεξία λακτόζης είναι η ανικανότητα αφομοίωσης σημαντικής ποσότητας λακτόζης, η οποία είναι το κυρίαρχο σάκχαρο του γάλακτος. Αυτή η ανικανότητα προκύπτει από την έλλειψη του ενζύμου της λακτάσης, το οποίο παράγεται κανονικά από τα κύτταρα του λεπτού εντέρου. Η λακτάση αποικοδομεί τα σάκχαρα του γάλακτος σε απλούστερες μορφές που μπορούν έπειτα να απορροφηθούν στην κυκλοφορία του αίματος.
Η ανεκτικότητα στη λακτόζη είναι μεταβλητή και μεμονωμένος-εξαρτώμενη. Το κατώτατο όριο ανοχής του γάλακτος ή/και των γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί μόνο να καθοριστεί από τη δοκιμή και την παρατήρηση από τους καταρτισμένους ιατρούς.
Το γάλα και τα μη-ζυμωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα, που είναι οι φυσικές πηγές λακτόζης, πρέπει να αποφεύγονται. Τα ζυμωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα, αφ\’ ετέρου, δεν αποτελούν τόσο μεγάλο πρόβλημα επειδή τα άφθονα βακτηρίδια γαλακτικού οξέος παρόντα σε αυτά τα προϊόντα αφομοιώνουν τη λακτόζη.
Άλλα τρόφιμα που μπορούν να περιέχουν λακτόζη είναι: το ψωμί και άλλα ψημένα αγαθά, επεξεργασμένα δημητριακά προγευμάτων, στιγμιαίες πατάτες, σούπες, ποτά προγευμάτων, μαργαρίνη, σως για σαλάτες, καραμέλες και άλλα πρόχειρα φαγητά, μίγματα για τηγανίτες, μπισκότα και πρέπει να αποφεύγονται.
Είναι σημαντικό να διαβάζονται οι ετικέτες τροφίμων προσεκτικά, κοιτάζοντας όχι μόνο για το γάλα και τη λακτόζη μεταξύ του περιεχομένου αλλά και για λέξεις όπως ο ορρός γάλακτος, η πέτσα γάλακτος, τα υποπροϊόντα γάλακτος, τα ξηρά στερεά γάλακτος, και το ξηρό γάλα σε σκόνη. Εάν οποιαδήποτε από αυτά παρατίθενται σε μια ετικέτα, το προϊόν περιέχει λακτόζη και πρέπει να αποφευχθεί.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα περισσότερα από τα τρόφιμα που απαριθμούνται περιέχουν σημαντικές θρεπτικές ουσίες, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κάθε άτομο μπορεί να ανεχθεί διαφορετική ποσότητα τροφίμων, είναι πολύ σημαντικό για κάθε άτομο να μάθει με δοκιμή και σφάλμα πόση λακτόζη μπορεί να ανεχθεί. Τα μικρά παιδιά με ανεπάρκεια λακτάσης δεν πρέπει να φάνε οποιαδήποτε τρόφιμα που περιέχουν λακτόζη. Τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά και οι ενήλικες δεν πρέπει να αποφεύγουν την λακτόζη εντελώς.
Ο άνθρωπος με ένα λίτρο γάλα καλύπτει το 25% της απαιτούμενης ενέργειας
Ορισμένες φορές εκδηλώνονται κάποια δυσάρεστα συμπτώματα από την κατανάλωση αγελαδινού γάλακτος, όπως οι στομαχικές διαταραχές και η ουρτικαρία (σχηματισμοί από σπυράκια ακμής σε διάφορα σημεία του σώματος). Οι αντιδράσεις αυτές οφείλονται είτε σε δυσανεξία στη λακτόζη είτε σε αλλεργικές αντιδράσεις στην πρωτεΐνη του γάλακτος.
Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι η πιο συχνή δυσανεξία σε υδατάνθρακες και επηρεάζει ανθρώπους όλων των ηλικιών. Προκαλείται από την έλλειψη λακτάσης, του ενζύμου που ευθύνεται για την πέψη της λακτόζης (δηλ. του σακχάρου του γάλακτος). Η λακτόζη που δεν υδρολύεται σε γαλακτόζη και γλυκόζη στο λεπτό έντερο περνά στο κόλον, όπου βακτήρια μετατρέπουν τη λακτόζη σε λιπαρά οξέα μικρής αλύσου και αέρια, διοξείδιο του άνθρακα και αέρια υδρογόνου.
Τι είναι η λακτόζη
Η λακτόζη είναι ο κύριος υδατάνθρακας του γάλατος. Λέγεται αλλιώς γαλακτοσάκχαρο και είναι ο μοναδικός υδατάνθρακας στο γάλα, σύμφωνα με νεότερες έρευνες και βρίσκεται σε όλα τα είδη γάλατος. Η λακτόζη, ως υδατάνθρακας, αποτελεί πηγή ενέργειας για τον οργανισμό. Επιδρά θετικά στη δραστηριότητα του πεπτικού συστήματος και συμβάλλει στην καλύτερη απορρόφηση πολλών άλλων θρεπτικών συστατικών Η λακτόζη υδρολύεται- διασπάται από το ένζυμο λακτάση.
Παγκοσμίως περίπου το 70% των ενηλίκων έχουν έλλειψη της λακτάσης, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι υπάρχει μείωση του ενζύμου λακτάση μετά την παιδική ηλικία όπου πλέον η λακτάση δεν επαρκεί. Αν και έχει συζητηθεί ότι η παραμονή φυσιολογικών επιπέδων λακτάσης έχει να κάνει με τη συνεχιζόμενη κατανάλωση γάλακτος μετά τη βρεφική ηλικία, δεν υπάρχουν αποδείξεις που να το υποστηρίζουν.
Τυπικά, η δράση της λακτάσης μειώνεται κατά 10% μετά τη βρεφική ηλικία. Ακόμα και ενήλικες που κρατούν υψηλά επίπεδα λακτάσης η ποσότητά της είναι περίπου η μισή σε σχέση με άλλα ένζυμα που διασπούν υδατάνθρακες.
Η δευτεροπαθής δυσανεξία της λακτόζης μπορεί να εξελιχθεί λόγω μιας μόλυνσης στο λεπτό έντερο ή μιας φλεγμονώδους νόσου, του ιού HIV ή της υποθρεψίας. Στα παιδιά είναι αποτέλεσμα ιώσεων ή βακτηριακών μολύνσεων. Η δράση της λακτάσης είναι δύσκολο να επανέλθει μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα παρεντερικής σίτισης. Η δυσπεψία της λακτόζης μπορεί να εμφανιστεί και σε ανθρώπους με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου ή σε παιδιά με συνεχώς επανεμφανιζόμενους κοιλιακούς πόνους, ακόμα και εάν έχουν κανονική δράση της λακτάσης.
Η αντιμετώπιση της δυσανεξίας στη λακτόζη απαιτεί διατροφικές αλλαγές. Τα συμπτώματα μπορεί να αποφευχθούν με μειωμένη κατανάλωση τροφών που περιέχουν λακτόζη. Δεν είναι αναγκαίο να γίνεται μια διατροφή χωρίς καθόλου λακτόζη.
Για όσους έχουν απλά μία δυσπεψία μπορούν να καταναλώσουν λίγη λακτόζη (6-12 γραμμάρια) χωρίς ιδιαίτερα συμπτώματα, ειδικά όταν καταναλώνεται μαζί με κάποιο γεύμα ή σε μορφή τυριού. Πολλοί ενήλικες με δυσανεξία μπορούν τελικά να υιοθετήσουν τη λακτόζη στη διατροφή τους όταν τους παρέχεται σταδιακά με δόσεις, έπειτα από σταδιακή αύξηση βδομάδα τη βδομάδα.
Το γάλα της αγελάδας κατά μέσο όρο περιέχει 4,5% λακτόζη. Στο γάλα η λακτόζη παθαίνει δύο ζυμώσεις, τη γαλακτική και την αλκοολική. Στα τυριά, όμως, παθαίνει τρεις ζυμώσεις και γι’ αυτό το γιαούρτι και το τυρί επειδή θεωρούνται ζυμωμένα προϊόντα δεν προκαλούν συνήθως δυσάρεστες επιπτώσεις της δυσανεξίας.
Γενικά στερεά ή ημι-στερεά γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως παλαιωμένα τυριά, είναι αρκετά ανεκτά διότι η γαστρική κένωσή τους είναι πιο αργή σε σχέση με τα υδαρά προϊόντα που περιέχουν λακτόζη, όπως το γάλα, και η περιεκτικότητά τους σε λακτόζη είναι χαμηλή. Η ανεκτικότητα στο γιαούρτι μπορεί να οφείλεται στη μικροβιακή γαλακτοσιδάση στη βακτηριακή καλλιέργεια που διενεργεί την πέψη της λακτόζης στο έντερο. Η παρουσία γαλακτοσιδάσης βασίζεται στην εταιρεία και στην επεξεργασία.
Προσοχή στη διατροφική ετικέτα
Μερικά προϊόντα επονομαζόμενα μη γαλακτοκομικά, όπως η κρέμα για καφέ σε σκόνη και οι χτυπημένες κρέμες, μπορούν να περιλάβουν τα συστατικά που προέρχονται από το γάλα και επομένως περιέχουν λακτόζη.
Επίσης συχνά η λακτόζη προστίθεται σε έτοιμες τροφές ως πρόσθετο και άνθρωποι με πολύ χαμηλή ανοχή στη λακτόζη θα πρέπει να μάθουν να διαβάζουν τις ετικέτες τροφίμων με προσοχή, όχι μόνο για το γάλα και τη λακτόζη μεταξύ των περιεχομένων, αλλά και για λέξεις όπως: ορρό γάλακτος, πέτσα του γάλακτος, τα υποπροϊόντα γάλακτος, τα ξηρά στερεά γάλακτος και χωρίς λιπαρά γάλα σε σκόνη.
Εάν οποιοιδήποτε από αυτά παρατίθεται σε μια ετικέτα, το προϊόν περιέχει λακτόζη. Τέλος, η μη φανερή λακτόζη μπορεί να υπάρχει ως πρόσθετο σε τρόφιμα όπως: ψωμί και άλλα ψημένα αγαθά, επεξεργασμένα δημητριακά προγευμάτων, στιγμιαίες σούπες και ποτά, μαργαρίνη, σάλτσες και dressings σαλάτας, καραμέλες και άλλα πρόχειρα φαγητά, μίγματα για τις τηγανίτες, τα μπισκότα, συμπληρώματα ή υποκατάστατα γεύματος σε σκόνη. Εντούτοις, αυτά τα προϊόντα έχουν επιπτώσεις συνήθως μόνο στους ανθρώπους με παντελή ένδεια λακτάσης.
Διάγνωση
Οι πιο κοινές δοκιμές που χρησιμοποιούνται για να μετρήσουν την απορρόφηση της λακτόζης στο πεπτικό σύστημα είναι: η δοκιμή ανοχής λακτόζης, η δοκιμή αναπνοής υδρογόνου, και η δοκιμή οξύτητας των κοπράνων . Αυτές οι δοκιμές εκτελούνται σε νοσοκομείο, σε κλινικές, ή στο γραφείο του γιατρού. Επίσης πολύ βοηθητικά είναι και τα τεστ τροφικής δυσανεξίας που χρησιμοποιούνται και μπορούν να προσδιορίσουν από πού προέρχονται δυσάρεστα συμπτώματα της πέψης.
Η δοκιμή ανοχής λακτόζης αρχίζει με το άτομο να μην καταναλώνει πριν από τη δοκιμή καθόλου γαλακτοκομικά και έπειτα να πίνει ένα υγρό που περιέχει τη λακτόζη. Διάφορα δείγματα αίματος λαμβάνονται κατά τη διάρκεια μιας περιόδου δύο ωρών για να μετρήσουν το επίπεδο της γλυκόζης του αίματος του ατόμου (σάκχαρο αίματος), προσδιορίζοντας πόσο καλά το σώμα είναι σε θέση να αφομοιώσει τη λακτόζη. Στα τεστ τροφικής δυσανεξίας πραγματοποιείται έλεγχος για περισσότερες τροφές με μια απλή εξέταση αίματος που γίνετε σε εξειδικευμένα κέντρα.
Εναλλακτικά
Καταρχάς άτομα που έχουν μερική έλλειψη λακτάσης, μπορούν να καταναλώνουν γάλατα χαμηλής περιεκτικότητας σε λακτόζη.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι τα προϊόντα που θα αναφερθούν δεν χρησιμοποιούνται όλα σε ασθενείς με αλλεργία στην πρωτεΐνη του γάλατος. Να γίνει ξεκάθαρο ότι άλλο είναι η δυσανεξία στη λακτόζη και άλλο η αλλεργία στο γάλα.
Τα γάλατα ελεύθερα λακτόζης περιέχουν σουκρόζη, άμυλο αραβοσίτου ή άλλους υδατάνθρακες και σε πολλές περιπτώσεις κάνουν το γάλα πιο γλυκό. Τέτοια είναι το γάλα από αμύγδαλο, από φουντούκια, από ρύζι, από καρύδα, από κάστανο, γάλα καρυδόψιχας ή από κινόνα.
Τα υποκατάστατα αυτά βρίσκονται κυρίως σε μαγαζιά με υγιεινές τροφές και βιολογικά προϊόντα. Συνήθως εμπλουτίζονται με ασβέστιο, μαγνήσιο ή/ και σίδηρο, βιταμίνες και άλλα ιχνοστοιχεία που προστίθενται λόγω της δέσμευσής τους από τις φυτικές πρωτεΐνες.
Για να διασπαστεί η λακτόζη πρέπει να παραχθεί από τον ανθρώπινο οργανισμό ένα ένζυμο που ονομάζεται λακτάση. Πολλά άτομα έχουν πλήρη έλλειψη αυτού του ενζύμου ή το παράγουν σε περιορισμένη ποσότητα, με αποτέλεσμα η πέψη του γάλακτος να γίνεται με δυσκολία. Όταν ένα άτομο που έχει έλλειψη λακτάσης πιει γάλα ή πάρει τροφή που περιέχει γάλα, τότε ο οργανισμός αντιδρά αυτομάτως, παρουσιάζοντας συμπτώματα όπως: στομαχικές διαταραχές, κοιλιακούς πόνους, μετεωρισμό και πιθανόν διάρροιες.
Έρευνες έχουν αποδείξει ότι το 6% του γενικού παιδικού πληθυσμού πάσχει από δυσανεξία στη λακτόζη, ενώ περίπου το 40% των επίμονων κοιλιακών πόνων των παιδιών μπορεί να οφείλεται στην έλλειψη λακτάσης.
Δευτερογενής δυσανεξία στην λακτόζη μπορεί να εμφανιστεί και από διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Όταν το γάλα μετατρέπεται σε γιαούρτι, τότε 20-30% της λακτόζης διασπάται και παράγεται γαλακτικό οξύ. Η μείωση του ποσοστού της λακτόζης δίνει τη δυνατότητα στα άτομα που πάσχουν από έλλειψη λακτάσης να καταναλώνουν άφοβα γιαούρτι προκειμένου να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες σε πρωτείνες υψηλής βιολογικής αξίας και κυρίως σε ασβέστιο.
Τα άτομα που κατάγονται από τη Βόρεια Ευρώπη, καθώς και εκείνα που προέρχονται από μερικές νομαδικές φυλές που κατοικούν σε άνυδρες περιοχές της Βορείου Αφρικής και της Αραβίας, διαθέτουν ένα ένζυμο που ονομάζεται λακτάση και το οποίο μεταβολίζει το σάκχαρο του γάλακτος, τη λακτόζη. Αυτά τα άτομα διατηρούν αυξημένη δραστικότητα του ενζύμου καθ\’ όλη τη ζωή τους ως ενήλικοι.
Σε παγκόσμια κλίμακα, τα 2/3 του πληθυσμού των ενηλίκων μέσα στον οποίο συμπεριλαμβάνονται οι περισσότεροι Αφρικανοί, Ασιάτες και ιθαγενείς Αμερικανοί έχουν έλλειψη αυτού του ενζύμου. Η λήψη γάλακτος από αυτά τα άτομα προκαλεί αέρια, κωλικοειδή άλγη του εντέρου, τυμπανισμό και διάρροια.
Η πλημμελής πέψη της λακτόζης καλείται δυσανεξία στη λακτόζη. Η δυσανεξία στη λακτόζη ανιχνεύεται με μια απλή δοκιμασία, τη δοκιμασία εκπνοής του υδρογόνου. Το υδρογόνο παράγεται από τη ζύμωση που προκαλούν τα βακτηρίδια του κόλου στη λακτόζη που δεν απορροφάται από το λεπτό έντερο.
Το υδρογόνο στη συνέχεια απορροφάται από την κυκλοφορία και αποβάλλεται από τους πνεύμονες. Κατά τη δοκιμασία αυτή συλλέγονται δείγματα εκπνοής στα οποία μετράται το υδρογόνο ανά διαστήματα 30 λεπτών για 2-3 ώρες μετά τη λήψη λακτόζης από το στόμα. Ωστόσο, τα περισσότερα άτομα το αντιλαμβάνονται από τα συμπτώματα, αφού πιουν γάλα.
Αν έχετε δυσανεξία στη λακτόζη, μπορείτε να καταναλώνετε τα εξής:
- παλιό τυρί ή γιαούρτι, που συνήθως γίνονται ανεκτά από τον οργανισμό, γιατί η λακτόζη μετατρέπεται σε γαλακτικό οξύ, το οποίο δεν προκαλεί συμπτώματα.
- γάλα που έχει υποστεί επεξεργασία αφαίρεσης της περισσότερης λακτόζης, όπως είναι το Lactaid 100 στο εξωτερικό και στην Ελλάδα το Lact (της εταιρείας ΑΓΝΟ). Τα γάλατα αυτά έχουν υποστεί ζύμωση και περιέχουν 70% λιγότερη λακτόζη.
- ταμπλέτες λακτάσης, πριν από την κατανάλωση προϊόντων γάλακτος.
- τo γάλα και τα γαλακτοκομικά προιόντα χωρίς λακτόζη, MinusL.
Καταμερίστε την ποσότητα γάλακτος κατά τη διάρκεια της ημέρας και να το πίνετε μόνο μαζί με τα γεύματα. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη, μπορούν να πιουν ένα ή ακόμα και δύο ποτήρια γάλα μαζί με τα γεύματα χωρίς συμπτώματα.
Προσπαθήστε να αυξήσετε το ποσοστό ανοχής του οργανισμού στο γάλα, αυξάνοντας σταδιακά την ποσότητα λήψης. Τα βακτηρίδια στο λεπτό έντερο μπορούν να προσαρμοστούν στις αλλαγές της δίαιτας. Ορισμένες έρευνες έδειξαν ότι μερικά άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη μπορούν να βελτιώσουν την ικανότητά τους να πέπτουν γάλα, πίνοντάς το τακτικά.
Αν πιστεύετε ότι έχετε δυσανεξία στη λακτόζη, κάντε μια εξέταση για να αποδειχθεί. Ίσως, κάποιο άλλο πρόβλημα στο έντερο, όχι το γάλα, να προκαλεί τα συμπτώματα που έχετε. Αν δεν έχετε δυσανεξία στη λακτόζη, τότε μπορείτε να καταναλώνετε γάλα.
Τι πρέπει να γίνεται στα άτομα που παρουσιάζουν δυσανεξία στη λακτόζη
Τα άτομα που παρουσιάζουν δυσανεξία στη λακτόζη μπορούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα καταναλώνοντας γάλα με διασπασμένη λακτόζη ή σχεδόν χωρίς λακτόζη. Έτσι επωφελούνται πλήρως από όλα τα πλεονεκτήματα για την υγεία που προσφέρει το γάλα.
Η δυσανεξία στη λακτόζη οφείλεται στο ότι σε μερικούς ανθρώπους απουσιάζει από το έντερο το ένζυμο λακτάση. Η λακτάση διασπά τη λακτόζη που είναι υδατάνθρακας που υπάρχει φυσιολογικά στο γάλα.
Οι δυσκολίες πέψης της λακτόζης λόγω απουσίας στο έντερο της λακτάσης, προκαλούν φούσκωμα στην κοιλιά, πόνο στο στομάχι, διάρροια και αυξημένη παραγωγή αερίων από το έντερο. Υπολογίζεται ότι 6% του γενικού παιδικού πληθυσμού πάσχει από δυσανεξία στη λακτόζη.
Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με την κατανάλωση γάλακτος απαλλαγμένου από λακτόζη που διατίθεται σήμερα. Επίσης το γιαούρτι και τα τυριά δεν προκαλούν το ίδιο πρόβλημα δυσανεξίας όπως το γάλα διότι είναι φτωχά σε λακτόζη.
Το γάλα χωρίς λακτόζη διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά και τις ευεργετικές επιδράσεις στον οργανισμό του κανονικού γάλακτος.
Οι ασθένειες του καρδιαγγειακού συστήματος, παραμένουν η κυριότερη αιτία των πρόωρων θανάτων στις ανεπτυγμένες χώρες. Οι γνώσεις σχετικά με τις σχέσεις διατροφής και υγείας της καρδίας συνεχώς εξελίσσονται.
Παλαιότερα είναι γεγονός ότι το γάλα αδικαιολόγητα είχε θεωρηθεί ως αιτία για πολλές παθήσεις, αλλεργίες, παχυσαρκία και καρδιοπάθειες. Όμως τώρα τα δεδομένα που έχουν προκύψει από επιστημονικές έρευνες των τελευταίων είκοσι ετών, δείχνουν ότι η κατανάλωση γάλακτος θα μπορούσε να βοηθήσει στην καταπολέμηση μερικών από τις μεγαλύτερες απειλές για την υγεία που υπάρχουν σήμερα και στο μέλλον.
Το γάλα προσφέρει ένα μοναδικό συνδυασμό θρεπτικών συστατικών που ευεργετούν ιδιαίτερα τα οστά, τα δόντια, την αρτηριακή πίεση και το βάρος σώματος.
Χάρης Δημοσθενόπουλος MmedSci.SRD
Κλινικός Διαιτολόγος-Βιολόγος
