Ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 1 (ΣΔ1) συναντάται στο 90% των περιπτώσεων ΣΔ σε παιδιά και εφήβους ενώ ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 (ΣΔ2) εμφανίζεται σπανιότερα αλλά με αυξανόμενη συχνότητα τα τελευταία χρόνια σε παιδιά και εφήβους, λόγω της συνύπαρξης του με αυξημένο βάρος και παχυσαρκία. Ο ΣΔ1 θεραπεύεται με ινσουλίνη ενώ ο ΣΔ2 αντιμετωπίζεται όπως και στους ενήλικες.
Η σωστή δίαιτα και η διατροφική θεραπεία είναι ένα καθοριστικό κομμάτι στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη στα παιδιά και τους εφήβους που πρέπει να γίνεται «βίωμα» από τη μικρή ηλικία, αλλά με τρόπο εκπαιδευτικό και επεξηγηματικό. Ο θεραπευτικός στόχος για αυτές τις ηλικιακές ομάδες (από τη βρεφική μέχρι τη μετεφηβική ηλικία) πρέπει να εξατομικεύεται με βασικό σκοπό την πλησιέστερη γλυκαιμική ρύθμιση και την αποφυγή των σοβαρών ή των πολλαπλών ήπιων/μέτριων υπογλυκαιμιών.
Οι βασικότεροι στόχοι της Διατροφικής Θεραπείας είναι:
· η σωστή εκπαίδευση στα ισοδύναμα και το περιεχόμενο των τροφίμων σε υδατάνθρακες, ειδικά στα εντατικοποιημένα σχήματα ινσουλίνης και στις αντλίες,
· η αποφυγή ανεπιθύμητων επιπλοκών,
· η ύπαρξη αλλαγών στη διατροφή και τον τρόπο ζωής, δεδομένου ότι όσο πιο γρήγορα μάθουν σε αυτά τόσο πιο γρήγορα θα ρυθμίσουν το ΣΔ,
· η προσαρμογή της ινσουλίνης στη δίαιτα, το πλάνο γευμάτων και τη σωματική δραστηριότητα,
· η επίτευξη επιπέδων γλυκόζης κοντά στις φυσιολογικές τιμές είτε μόνο μέσω της δίαιτας ή σε συνδυασμό με δισκία ή ινσουλίνη,
· η επίτευξη ενός καλύτερου επιπέδου λιπιδίων στο αίμα,
· η γενικότερη βελτίωση της κατάστασης της υγείας των ατόμων με διαβήτη 1.
H δίαιτα στο νεανικό διαβήτη θα πρέπει:
- Να παρέχει ενέργεια (θερμίδες) ανάλογα με τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου ατόμου και το επίπεδο δραστηριότητας του.
- Να παρέχει μια σχετικά υψηλή αναλογία υδατανθράκων, με μειωμένα τα ζάχαρα και αυξημένους τους σύνθετους (π.χ. φυτικές ίνες).
- Να περιέχει αναλογικά λιγότερο λίπος και κυρίως μικρά ποσά κορεσμένων λιπαρών οξέων (από ζωικές τροφές).
- Να μην είναι υπερβολικά πλούσια σε πρωτεΐνες.
- Να είναι χαμηλή σε αλάτι.
Πιο αναλυτικά η δίαιτα που προτείνεται έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Πλάνο γευμάτων: Πρέπει να εξατομικεύεται σύμφωνα με τις προτιμήσεις, τις πολιτισμικές τους επιρροές, το οικογενειακό πρόγραμμα διατροφής και το επίπεδο σωματικής δραστηριότητας. Στην πράξη τα παιδιά με ΣΔ1 πρέπει να λαμβάνουν τρία κύρια γεύματα και 2 έως 3 ενδιάμεσα γευματίδια (snacks) ανάλογα με τις ανάγκες τους και τις δραστηριότητες τους. Η συνολική ημερήσια πρόσληψη υδατανθράκων πρέπει να μοιράζεται στο πρωινό γεύμα, το μεσημβρινό και το βραδινό γεύμα, και στα ενδιάμεσα σνακ. Τα ενδιάμεσα γευματίδια μπορεί να χορηγούνται ως δεκατιανό, ως απογευματινό σνακ καθώς και προ του ύπνου, ανάλογα με τις ανάγκες και το είδος της θεραπείας του διαβητικού. Tα εντατικοποιημένα σχήματα και η αντλία πλέον δίνουν τη δυνατότητα της μεγαλύτερης ευελιξίας και ελευθερίας στα γεύματα και στα σνακ
Ενέργεια-Θερμίδες: Αυτό που συνιστάται είναι η πρόσληψη όσων θερμίδων χρειάζονται για να εξασφαλίζουν ένα σωματικό βάρος που θα συμβάλει στην καλύτερη ρύθμιση της γλυκόζης, των λιπιδίων και της αρτηριακής πίεσης, αλλά ταυτόχρονα θα καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες και την κατανάλωση ενέργειας μέσα από την άσκηση και την καθημερινή δραστηριότητα. Όταν υπάρχει συστηματική άσκηση πρέπει αν υπάρχει μείωση της συνολικής ποσότητας προσλαμβανομένης ινσουλίνης.
Πρωτεΐνη: Η σύσταση για την πρόσληψη της πρωτεΐνης στη διατροφή των ατόμων με διαβήτη δε διαφέρει από αυτή για τον υπόλοιπο πληθυσμό. Προτείνεται λοιπόν πρόσληψη, τόσο από ζωικές όσο και από φυτικές πηγές, ώστε να εξασφαλιστεί η σωστή ανάπτυξη τους. Σε άτομα με ΣΔ1 συστήνουμε 0.8-1.0 γρ/kg φυσιολογικού ΣΒ, ενώ η περιεκτικότητα της δίαιτας σε πρωτεΐνες πρέπει να καλύπτει το 10-20% της ημερήσιας πρόσληψης ενέργειας
Λίπος: Οι συστάσεις για το λίπος δίνουν ποσοστό μικρότερο από 7 % για τα κορεσμένα, 10-20% για τα μονοακόρεστα και <10% για τα πολυακόρεστα, ενώ συστήνουν καθημερινή πρόσληψη 2 γραμμαρίων φυτοστερολών και στανολών. Πηγές πολυακόρεστων λιπαρών όπως π.χ. λιπαρά ψάρια που είναι πηγές ω3 λιπαρών οξέων πρέπει να υπάρχουν 1-2 φορές την εβδομάδα, κάτι που συχνά είναι δύσκολο αφού τα παιδιά δεν αγαπούν από μικρή ηλικία το ψάρι. Η κύρια πηγή λίπους πρέπει αν είναι τα μονοακόρεστα, με κύριο εκπρόσωπο το ελαιόλαδο, ενώ πρέπει αν αποφεύγονται τα ιδιαίτερα επιβαρυντικά τρανς λιπαρά οξέα (πατατάκια, σνακ σε σακουλάκι, κρουασάν και τυρόπιτες). Η μείωση τόσο της προσλαμβανόμενης χοληστερίνης στα 200 mg/ημέρα, όσο και των κορεσμένων και τρανς λιπών, είναι ένας σημαντικός διαιτητικός στόχος για τη μείωση των καρδιαγγειακών παθήσεων, που σχετίζονται άμεσα με το διαβήτη. Είναι σημαντικό λοιπόν το παιδί ή ο έφηβος να αποφεύγει τη συχνή κατανάλωση λιπαρών κρεατικών, λιπαρών τυριών, γλυκών με κρέμα και κυρίως έτοιμου φαγητού τύπου «fast food» και προϊόντων ζύμης π.χ. τυρόπιτες κ.ά.
Υδατάνθρακες: Οι υδατάνθρακες είναι σίγουρα το πιο αμφιλεγόμενο θρεπτικό συστατικό για τη δίαιτα του διαβητικού. Για δεκαετίες ήταν κοινή πεποίθηση ότι οι υδατάνθρακες, και κυρίως οι απλοί, θα πρέπει να απουσιάζουν από το διαιτολόγιο του ατόμου με διαβήτη, αφού απορροφώνται ταχύτερα και συντείνουν στην κατάσταση της υπεργλυκαιμίας.
Σήμερα αυτό που είναι κοινά αποδεκτό είναι ότι οι υδατάνθρακες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατροφή και ότι πρέπει να περιέχονται κατά ένα ποσοστό 45-55%, κυρίως σύνθετοι, αλλά και απλούστεροι, από γαλακτοκομικά προϊόντα και φρούτα, μια και έχει βρεθεί ότι τα περισσότερα από αυτά τα τρόφιμα έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη από πολλές αμυλούχες τροφές.
Όσο αφορά στις γλυκαντικές ουσίες:
1) η σουκρόζη θα πρέπει να καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες,
2) η φρουκτόζη δεν αποτελεί πλέον το καταλληλότερο γλυκαντικό για τα άτομα με διαβήτη, αφού, αν και ανεβάζει λιγότερο τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, συμβάλλει στην αύξηση των λιπιδίων όταν υπερκαταναλωθεί και δίνει τις ίδιες θερμίδες με τη ζάχαρη,
3) ουσίες όπως σορβιτόλη, ξυλιτόλη και μαννιτόλη μπορούν να χρησιμοποιούνται με μέτρο και κατά περίπτωση,
4) τεχνητά γλυκαντικά όπως ασπαρτάμη, ακεσουλφαμικό Κ και σουκραλόζη μπορούν να καταναλώνονται, χωρίς όμως να γίνεται υπέρβαση της συστηνόμενης ποσότητας.
Ολιγοθερμιδικές γλυκαντικές ύλες και Παιδιά : Η κατανάλωση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών υλών από παιδιά θεωρείται μερικές φορές αμφιλεγόμενη και δημιουργεί ερωτηματικά στους γονείς. Παρόλα αυτά, σχετικές μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά μπορούν να καταναλώνουν με ασφάλεια ολιγοθερμιδικές γλυκαντικές ύλες, όταν αυτό κριθεί απαραίτητο ή αναγκαίο για να υπάρξουν γλυκά τρόφιμα στο διαιτολόγιο τους. Η πρόσληψη ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών υλών από τα παιδιά αν και είναι αναλογικά μεγαλύτερη από τις αντίστοιχες ποσότητες που καταναλώνουν οι ενήλικες, δεν εμπεριέχουν κίνδυνο έτσι ώστε να φοβόμαστε αν θα υπερβούν τα φυσιολογικά και ασφαλή επίπεδα τιμών ADI.
Κατά το παρελθόν, έχουν υπάρξει ερωτηματικά σχετικά με το αν η κατανάλωση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών υλών και ειδικότερα της ασπαρτάμης, έχει επίδραση στη συμπεριφορά ή στη μαθησιακή λειτουργία ή τη συμπεριφορά παιδιών με σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής. Οι σχετικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί τελευταία δείχνουν ότι η ασπαρτάμη δε επιδρά στη συμπεριφορά.
Μελέτες που παρακολούθησαν την κατανάλωση γλυκαντικών από παιδιά με διαβήτη ΣΔ1, της ομάδας δηλαδή με την υψηλότερη δυνητικά πρόσληψη γλυκαντικών, έχουν δείξει ότι η κατανάλωση παραμένει κάτω από ασφαλείς ποσότητες.
Γενικά για τους υδατάνθρακες είναι σημαντικά τα παρακάτω:
· Κατανάλωση υδατανθράκων κυρίως από πηγές φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών ολικής άλεσης, γαλακτοκομικών προϊόντων χαμηλών λιπαρών
· Συστηματικός υπολογισμός του επιπέδου των υδατανθράκων των γευμάτων
· Οι υδατάνθρακες των τροφίμων που περιέχουν ζάχαρη μπορούν να αφαιρεθούν από τη συνολική ημερήσια ποσότητα υδατανθράκων ή να καλυφθούν από προσαρμογή της φαρμακευτικής θεραπείας. Στο σημείο αυτό χρήζει προσοχής η συνολική ενέργεια που προσλαμβάνεται από τα γεύματα
· Χρησιμοποίηση του γλυκαιμικού δείκτη και του γλυκαιμικού φορτίου των τροφών ως επιπρόσθετο αλλά, όχι μοναδικό εργαλείο αξιολόγησης των τροφών. Εκπαίδευση από διαιτολόγο
· Κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες
· Οι γλυκαντικές ουσίες είναι ασφαλείς εφόσον καταναλώνονται στις επιτρεπόμενες ημερήσιες ποσότητες.
Φυτικές ίνες: Η πρόσληψη φυτικών ινών κρίνεται απαραίτητη αφού έχει βρεθεί ότι πολλές από αυτές παίζουν καθοριστικό ρόλο στη βραδύτερη απορρόφηση της γλυκόζης στο αίμα, στο μεγαλύτερο κορεσμό και στη γρηγορότερη απώλεια σωματικού βάρους. Είναι σημαντικό λοιπόν να μάθουν από μικρά στις γεύσεις των λαχανικών και να τα ζητούν στη διατροφή τους, ωμά ή μαγειρεμένα, όπως το ίδιο πρέπει να συμβεί και μετά όσπρια και δημητριακά ολικής. Η δίαιτα ενός διαβητικού ΣΔ1 θα πρέπει να περιέχει 20 γρ / 1000 kcal/d φυτικές ίνες (οι μισές διαλυτές) την ημέρα από μαύρο ψωμί, 5 μικρομερίδες από λαχανικά, σαλάτες και φρούτα αλλά και δημητριακά και 4 μερίδες όσπρια την εβδομάδα.
Βιταμίνες και Αντιοξειδωτικά: Είναι αποδεκτό πως τα υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα μπορεί να συμβάλουν στην αύξηση των επιπέδων των ελευθέρων ριζών στον οργανισμό και επίσης έχει βρεθεί πως πολλά άτομα με ΣΔ 1 έχουν πολύ χαμηλά επίπεδα αντιοξειδωτικών ουσιών στο σώμα τους. Για αυτό είναι σημαντικό λοιπόν να ενθαρρύνουμε τους διαβητικούς να καταναλώνουν φυσικές τροφές πλούσιες σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Ιχνοστοιχεία, βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, όπως καροτενοειδή, βιταμίνη C, φλαβονοειδή, πολυφαινόλες, τοκοφερόλες, προστατεύουν από καρδιαγγειακά νοσήματα και είναι καλύτερα να λαμβάνονται από την καθημερινή, φυσική τροφή και λιγότερο από συμπληρώματα.
