Η επαρκής τροποποίηση της διατροφής μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μείωση της συχνότητας εμφάνισης ορισμένων καρκίνων
Γράφει ο Χάρης Δημοσθενόπουλος SRD.MMedsci.PhDc, Κλινικός Διαιτολόγος-Βιολόγος
Ο καρκίνος είναι η δεύτερη σημαντική αιτία θανάτου παγκοσμίως και είναι υπεύθυνος για 9,6 εκατομμύρια θανάτους το 2018. Σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου 1 στους 6 θάνατοι οφείλεται σε καρκίνο ενώ σύμφωνα με τον ΠΟΥ περίπου το 70% των θανάτων από καρκίνο συμβαίνουν στις χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα και περίπου το ένα τρίτο των θανάτων από καρκίνο οφείλεται στους πέντε κύριους κινδύνους συμπεριφοράς και διατροφής: υψηλός δείκτης μάζας σώματος, χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών, έλλειψη σωματικής άσκησης, χρήση καπνού και χρήση αλκοόλ. Ο οικονομικός αντίκτυπος του καρκίνου είναι σημαντικός και ολοένα αυξάνεται. Το συνολικό ετήσιο οικονομικό κόστος του καρκίνου το 2010 εκτιμήθηκε σε περίπου 1,16 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ενώ μόνο 1 στις 5 χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα διαθέτει τα απαραίτητα μέσα για την καταπολέμηση της νόσου.
Ο ρόλος της διατροφής στην πρόληψη
Η διατροφή είναι ένας σημαντικός τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη αλλά και τη θεραπεία του καρκίνου. Η επαρκής τροποποίηση της διατροφής μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μείωση της συχνότητας εμφάνισης ορισμένων καρκίνων και υπάρχει ένα πλήθος επιδημιολογικών στοιχείων που προτείνουν συσχέτιση ανάμεσα σε ορισμένες διατροφικές επιλογές και σε μεμονωμένους τύπους καρκίνου.
Για την πρόληψη του καρκίνου, η πιο εμφανής συσχέτιση αφορά το θετικό ρόλο των τροφίμων φυτικής προέλευσης και τον αρνητικό ρόλο των επεξεργασμένων προϊόντων κρέατος και του αλκοόλ. Υπάρχει ωστόσο, ανεπάρκεια αποδεικτικών στοιχείων για τη διευκρίνιση της σχέσης μεταξύ των γαλακτοκομικών προϊόντων και των δημητριακών, των διαφόρων τύπων υδατανθράκων, των μικροθρεπτικών συστατικών που απαντώνται φυσικά στα τρόφιμα έναντι των συμπληρωμάτων, των βιομηχανικών λιπών, καθώς και των τεχνικών παρασκευής και διακίνησης τροφίμων και των διατροφικών προτύπων με την ανάπτυξη του καρκίνου.
Η διατροφική τροποποίηση είναι μια άλλη σημαντική προσέγγιση στον έλεγχο του καρκίνου. Υπάρχει μια θετική σχέση μεταξύ του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας με πολλούς τύπους καρκίνου, όπως του οισοφάγου, του ορθού, του μαστού, του ενδομητρίου και των νεφρών. Οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε φρούτα και λαχανικά μπορεί να έχουν ανεξάρτητη προστατευτική επίδραση έναντι πολλών καρκίνων. Η τακτική σωματική άσκηση και η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, μαζί με μια συνολικά υγιεινή διατροφή, μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο καρκίνου. Επιπλέον, οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες που εμποδίζουν την ανάπτυξη καρκίνων που σχετίζονται με τη διατροφή θα μειώσουν επίσης τον κίνδυνο άλλων μη μεταδοτικών ασθενειών.
Οι παράγοντες κινδύνου
Ένα υψηλό ποσοστό της τάξης του 30-50% των καρκίνων μπορεί σήμερα να αποφευχθεί αποφεύγοντας τους παράγοντες κινδύνου και εφαρμόζοντας τις υπάρχουσες στρατηγικές πρόληψης που βασίζονται σε στοιχεία. Το φορτίο του καρκίνου μπορεί επίσης να μειωθεί μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης του καρκίνου και της διαχείρισης των ασθενών που αναπτύσσουν καρκίνο. Πολλοί καρκίνοι έχουν μεγάλη πιθανότητα θεραπείας εάν διαγνωστούν νωρίς και αντιμετωπιστούν επαρκώς.
Η τροποποίηση ή η αποφυγή βασικών παραγόντων κινδύνου μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη μείωση εμφάνισης συγκεκριμένων μορφών καρκίνου. Αυτοί οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν τη χρήση καπνού, συμπεριλαμβανομένων των τσιγάρων και προϊόντων χωρίς καπνό, την ύπαρξη αυξημένου βάρους και παχυσαρκίας, την ανθυγιεινή διατροφή με χαμηλή πρόσληψη φρούτων και λαχανικών, την έλλειψη σωματικής δραστηριότητας, τη χρήση αλκοόλ, αλλά και άλλοι παράγοντες όπως η σεξουαλικώς μεταδιδόμενη HPV λοίμωξη, η μόλυνση από ηπατίτιδα ή άλλες καρκινογόνες λοιμώξεις, η ιονίζουσα και υπεριώδης ακτινοβολία και η αστική ατμοσφαιρική ρύπανση.
Είναι πολλές και μεγάλες οι μελέτες που επισημαίνουν την ευεργετική επίδραση της παραδοσιακής διατροφής στην Ελλάδα και το παραδοσιακό πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής που είναι πλούσιο σε:
-φρούτα – πηγές βιταμίνης C και Ε, φλαβονοειδών, φολικού οξέος, φυτικών ινών
-λαχανικά – πλούσια σε βιταμίνη Β, C, άλφα και βήτα καροτίνη, φολικό οξύ, μεταλλικά ιχνοστοιχεία σίδηρο, ασβέστιο, και φυτικές ίνες
-ωμά ή βρασμένα χόρτα και όσπρια,
-δημητριακά (όπως ψωμί, και ζυμαρικά ολικής αλέσεως, μη αποφλοιωμένο ρύζι)
-ημίπαχο γάλα και γιαούρτι, ξηρούς καρπούς (όπως τα καρύδια, που περιέχουν μεταλλικά ιχνοστοιχεία σεληνίου)
-ελαιόλαδο – με μεγάλη περιεκτικότητα φαινολών,
– λιπαρά ψάρια – πηγή ω3 λιπαρών οξέων – και πουλερικά
Η απειλή της παχυσαρκίας
Η παχυσαρκία αποτελεί επίσης ένα ακόμα σημαντικό προδιαθεσικό παράγοντα εμφάνισης καρκίνου δεδομένου ότι ο σύγχρονος ρυθμός της ζωής επιτείνει τη μείωση της φυσικής δραστηριότητας και αυξάνει την κατανάλωση τροφής πλούσιας σε επιβαρυντικά λίπη και θερμίδες. Όταν υπάρχει θερμιδικό ισοζύγιο, το λίπος δεν προκαλεί παχυσαρκία σε σύγκριση με τις άλλες τροφές. Επομένως η μείωση της σωματικής άσκησης με μεγάλη πρόσληψη λιπαρών ουσιών προκαλεί την παχυσαρκία. Η παχυσαρκία συνδέεται με ηπατικές διαταραχές όπως κίρρωση του ήπατος (10%) ή ηπατική ανεπάρκεια, με καρκίνο του παχέος εντέρου αλλά και μεταβολικές παθήσεις όπως σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, καρδιακά νοσήματα και αρτηριακή υπέρταση.
Αντικαρκινικές ενώσεις
Υπάρχουν πολλά φυτοχημικές ενώσεις που σχετίζονται με την αντικαρκινική δράση πολλών τροφίμων. Είναι διατροφικά συστατικά σε τρόφιμα που έχουν αντιοξειδωτική δράση και συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης συγκεκριμένων μορφών καρκίνου.
1. Πράσινο τσάι: περιέχει πολυφαινόλες (κατεχίνες) και φάνηκε ότι προλαμβάνει την ανάπτυξη όγκων, κυρίως σε καρκίνους του μαστού, των πνευμόνων, του οισοφάγου, του παχέος εντέρου και του δέρματος.
2. Κακάο: περιέχει κατεχίνες και προκυανιδίνες (ισχυρά αντιοξειδωτικά) που περιορίζουν το οξειδωτικό στρες και τη χρόνια φλεγμονή.
3. Λιπαρά ψάρια: περιέχουν τα ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία φαίνεται να έχουν αντικαρκινικές ιδιότητες.
4. Ελαιόλαδο: η προσήλωση στην παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή που βασίζεται στην κατανάλωση ελαιόλαδου σχετίζεται με μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του μαστού στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.
5. Κουρκουμάς: μπαχαρικό με αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές του ιδιότητες και κύρια ουσία την κουρκουμίνη που φαίνεται ότι έχει θετική επίδραση στα καρκινικά κύτταρα.
6. Μπρόκολο: τόσο αυτό όσο και όλα τα άλλα σταυρανθή λαχανικά (λάχανο, κουνουπίδι, λαχανάκια Βρυξελλών) προστατεύουν από την εμφάνιση διάφορων μορφών καρκίνου, κυρίως του παχέος εντέρου, του πνεύμονα και του στομάχου.
7. Ντομάτα: περιέχει το λυκοπένιο που έχει έντονη αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει από διάφορες μορφές καρκίνου και ειδικά του προστάτη.
8. Πορτοκάλια και εσπεριδοειδή: αποτελουν πηγή βιταμίνης C αλλά και άλλων φυτοχημικών συστατικών.
Αντίθετα αποφεύγουμε:
Το κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας
Το αλκοόλ
Τη ζάχαρη και τυποποιημένα προϊόντα υψηλά σε ζάχαρη
Το αλάτι και τυποποιημένα τρόφιμα – τρόφιμα «γρήγορου» φαγητού
Το ακρυλαμίδιο: χημική ουσία στον καπνό του τσιγάρου αλλά και σε τρόφιμα, που παράγεται όταν ορισμένα λαχανικά, όπως οι πατάτες, θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες.
