Ο καρκίνος της κακής διατροφής χτυπά τους Έλληνες

«Στην Ελλάδα, όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει ακόμη εθνικό αρχείο καταγραφής νεοπλασμάτων και κατά συνέπεια δεν μπορούμε να έχουμε αξιόπιστα στοιχεία για τη συχνότητα των νέων περιπτώσεων καρκίνου του παχέος εντέρου, παρά μόνον προσεγγίσεις και εκτιμήσεις», λέει η αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Χάρβαρντ και Καρολίνσκα κ. Παγώνα Λάγιου. «Βασιζόμαστε έτσι στα στοιχεία της θνησιμότητας, δηλαδή των θανάτων από το νόσημα. Φαίνεται λοιπόν ότι όντως η θνησιμότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου αυξάνεται στη χώρα μας, κυρίως μεταξύ των ανδρών».

Υπάρχουν τρεις τουλάχιστον λόγοι που μπορούν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο: «Η παχυσαρκία είναι γνωστός παράγοντας κινδύνου και η συχνότητά της έχει αυξηθεί μεταξύ των Ελλήνων», επισημαίνει η κ. Λάγιου. «Η φυσική άσκηση παρέχει κάποιο βαθμό προστασίας και δυστυχώς δεν χαρακτηρίζει τον σύγχρονο τρόπο ζωής στη χώρα μας. Τέλος, η δραματική αύξηση της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος από τους Έλληνες θεωρείται ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του παχέος εντέρου. Επιπλέον, ο προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, με έλεγχο της παρουσίας αιμοσφαιρίνης στα κόπρανα και κολονοσκόπηση, δεν εφαρμόζεται συστηματικά στη χώρα μας».

Τα στοιχεία από άλλες αναπτυγμένες χώρες δείχνουν ότι η θνησιμότητα από τη νόσο είναι μεγαλύτερη από ότι στη χώρα μας, αλλά δεν παρουσιάζει αυξητική τάση. «Στην πραγματικότητα δείχνει σε πολλές από τις χώρες αυτές τάσεις μείωσης, ιδίως μεταξύ των γυναικών», σχολιάζει η κ. Λάγιου. «Βέβαια, σε πολλές χώρες η ποιότητα της διατροφής βελτιώνεται, ενώ στην Ελλάδα, που ξεκίνησε από εξαιρετική θέση, η διατροφή μας απομακρύνεται από το πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής».

Μια προκαταρκτική επιστημονική ανακοίνωση που έγινε από το Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με βάση δεδομένα της έρευνας ΕΠΙΚ, έδειξε σημαντική προστασία από τον καρκίνο του παχέος εντέρου για αυτούς που ακολουθούν τον παραδοσιακό ελληνικό τρόπο διατροφής. Η έρευνα δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί.

Το παχύ έντερο είναι η συνέχεια του λεπτού εντέρου. «Αποτελεί το τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα όπου γίνεται κυρίως η απορρόφηση του νερού και σχηματίζονται τα κόπρανα πριν αυτά αποβληθούν κατά την κένωση», εξηγεί ο. αναπληρωτής καθηγητής Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Τμήματος Ενδοσκοπικής Χειρουργικής στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο κ. Μανώλης Λέανδρος. «Το παχύ έντερο ξεκινά στο δεξιό κάτω τμήμα της κοιλιάς, ανεβαίνει προς τα πάνω και στη συνέχεια έρχεται εγκάρσια προς την αριστερή κοιλιά. Τέλος, κατεβαίνει προς την πύελο, όπου πλέον ονομάζεται ορθό και καταλήγει στον σχηματισμό του πρωκτικού σωλήνα».

Σχεδόν όλοι οι καρκίνοι του εντέρου προέρχονται από έναν εξαλλαγμένο πολύποδα. «Η ερευνητική εργασία του Bert Vogelstein από το Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς κατέληξε σε ένα πρότυπο ογκογένεσης, όπου ο απλός πολύποδας του παχέος εντέρου εξαλλάσσεται τελικά σε διηθητικό καρκίνο, ύστερα από μια σειρά μεταλλάξεων στο γονίδιο APC», λέει ο κ. Λέανδρος. «Το επόμενο βήμα της έρευνας είναι η ταυτοποίηση όλων των μεταλλάξεων που οδηγούν τελικά στον καρκίνο και θεωρητικά η γενετική παρέμβαση, ώστε να ανατραπεί η αλυσίδα των γεγονότων». Η έρευνα αυτή δεν έχει εφαρμοστεί σε κλινικό επίπεδο, αλλά έχει προσφέρει πολλά στην οργάνωση του προσυμπτωματικού ελέγχου.

Η διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου γίνεται με την κολονοσκόπηση. «Κατά την εξέταση, ελέγχεται όλο το μήκος του παχέος εντέρου και από όσες ύποπτες βλάβες βρεθούν λαμβάνονται βιοψίες», περιγράφει ο κ. Λέανδρος. «Νεώτερες τεχνικές επιτρέπουν τον έλεγχο του εντέρου με λιγότερο επεμβατικές τεχνικές. Συγκεκριμένα, είναι δυνατή η ανασύνθεση του τοιχώματος του εντέρου με τη χρήση πολύ λεπτών τομών αξονικής τομογραφίας. Η εικονική αυτή κολονοσκόπηση μπορεί να εντοπίσει βλάβες, αλλά η τελική διάγνωση τίθεται πάλι με την κολονοσκόπηση, αφού θα πρέπει να ληφθούν βιοψίες και να εξεταστούν στο μικροσκόπιο».

Η πρόγνωση του καρκίνου είναι σήμερα καλή. «Συνολικά πάνω από το 60% των ασθενών επιβιώνουν περισσότερο από 5 χρόνια. Η πρόγνωση φυσικά εξαρτάται από το στάδιο της νόσου κατά τη διάγνωση. Σε αρχόμενο στάδιο, τα ποσοστά ίασης φθάνουν το 90%. Σημαντικός παράγοντας για την πρόγνωση είναι η ποιότητα της χειρουργικής πράξης», λέει ο κ. Λέανδρος. «Η ποιότητα της επέμβασης μπορεί να εκτιμηθεί καθώς σχετίζεται με παράγοντες όπως ο αριθμός λεμφαδένων που εξαιρούνται, τα όρια εκτομής του εντέρου και η μετεγχειρητική πορεία του ασθενούς».

Η λαπαροσκοπική χειρουργική, γνωστή και ως «ενδοσκοπική» η «ελάχιστα επεμβατική» χειρουργική ή και «χειρουργική της κλειδαρότρυπας», εφαρμόζεται με επιτυχία εδώ και δεκαπέντε χρόνια και στη χειρουργική του παχέος εντέρου. Το όφελος για τον ασθενή είναι η εντυπωσιακά ταχύτερη ανάρρωση, οι λιγότερες επιπλοκές που σχετίζονται με το τραύμα και η ταχύτερη επάνοδος στις συνήθεις δραστηριότητες.
 
«Όταν η λαπαροσκοπική κολεκτομή γίνει από έμπειρο λαπαροσκόπο χειρουργό, έχει ακριβώς τα ίδια ογκολογικά αποτελέσματα με την κλασική χειρουργική», υπογραμμίζει ο κ. Λέανδρος. «Το κύριο ζήτημα που έχει προκύψει είναι η ορθή εκπαίδευση των χειρουργών, οι οποίοι πρέπει να έχουν τόσο προχωρημένη εκπαίδευση στη λαπαροσκοπική χειρουργική όσο και ειδικό ενδιαφέρον στη χειρουργική του εντέρου. Η επίσημη οδηγία που επικρατεί είναι οι χειρουργοί να επιχειρούν λαπαροσκοπική χειρουργική για καρκίνο του παχέος εντέρου μόνο εάν προηγουμένως έχουν πραγματοποιήσει τουλάχιστον 20 λαπαροσκοπικές επεμβάσεις εντέρου για καλοήθεις νόσους».

Αν και η λαπαροσκοπική χειρουργική συνοδεύεται συνολικά από λιγότερες επιπλοκές σε σχέση με την ανοικτή, οι επεμβάσεις στην ουσία τους παραμένουν ίδιες. «Κατά συνέπεια, επιπλοκές συνυφασμένες με τη φύση μίας επέμβασης, μπορεί να παρουσιαστούν ανεξάρτητα από το είδος της προσπέλασης που θα επιλεγεί», εξηγεί ο κ. Λέανδρος.

Σήμερα, πλέον, η λαπαροσκοπική χειρουργική ζει την περίοδο της ωριμότητας. Η τεχνολογία έχει προσφέρει τα μέσα ώστε οι χειρουργοί να μπορούν να πραγματοποιήσουν κάθε επέμβαση λαπαροσκοπικά. Στην Ευρώπη ποσοστό μέχρι και 30% των επεμβάσεων για προβλήματα του εντέρου γίνεται λαπαροσκοπικά, με τους ασθενείς να απολαμβάνουν τα ευεργετήματα της ελάχιστα επεμβατικής χειρουργικής.

Στην Ελλάδα, λειτουργούν λίγα ειδικευμένα κέντρα που εφαρμόζουν συστηματικά εγκεκριμένα πρωτόκολλα λαπαροσκοπικής χειρουργικής. Στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο και από το τμήμα Ενδοσκοπικής Χειρουργικής, σχεδόν το 90% των επεμβάσεων παχέος εντέρου γίνεται λαπαροσκοπικά. Ήδη, άλλωστε, από τη δεκαετία του ’80, έχει μειωθεί δραστικά ο αριθμός των επεμβάσεων που απαιτούν μόνιμη κολοστομία.

«Μόνο σε ένα μικρό ποσοστό των καρκίνων του ορθού απαιτείται μόνιμη κολοστομία», λέει ο κ. Λέανδρος. «Αποτελεί μάλιστα δείγμα ποιότητας της χειρουργικής ενός κέντρου να πραγματοποιεί λίγες στομίες. Το θέμα αυτό πρέπει να αναλύεται στον ασθενή ύστερα από ενδελεχή μελέτη της κάθε περίπτωσης». Με τα σημερινά όμως δεδομένα και την εξέλιξη των αντίστοιχων βοηθημάτων, η ζωή των ανθρώπων με στομία είναι απόλυτα φυσιολογική, καθώς μπορούν και συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες με ευκολία.

Σημαντική αύξηση της επιβίωσης των αρρώστων που διαγιγνώσκονται με καρκίνο παχέος εντέρου έχει φέρει η έγκαιρη διάγνωση της νόσου, η βελτίωση στις χειρουργικές τεχνικές, η χορήγηση αποτελεσματικότερης συμπληρωματικής χημειοθεραπείας και οι συνδυασμοί χημειοθεραπείας και μονοκλωνικών αντισωμάτων στη μεταστατική νόσο.

«Για την αντιμετώπιση του καρκίνου του παχέος εντέρου έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας τέσσερα χημειοθεραπευτικά φάρμακα (φθοριοουρακίλη, καπεσιταβίνη, οξαλιπλατίνη, ιρινοτεκάνη) και τρία μονοκλωνικά αντισώματα (μπεβασιζουμάβη, σετουξιμάβη, πανιτουμουμάβη)», ενημερώνει ο κ. Μελέτιος Α.Κ. Δημόπουλος, παθολόγος-ογκολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής της Θεραπευτικής Κλινικής στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα».

«Όσον αφορά τη χορήγηση συμπληρωματικής μετεγχειρητικής θεραπείας, στηριζόμαστε σε συνδυασμούς χημειοθεραπευτικών φαρμάκων. Οι πιο διαδεδομένοι είναι το σχήμα FOLFOX και το σχήμα XELOX».

Μετεγχειρητική χημειοθεραπεία ενδείκνυται σε όλους τους αρρώστους στους οποίους διαπιστώνεται διήθηση στους λεμφαδένες που βρίσκονται γύρω από τον όγκο (στάδιο C) και σε πολλούς αρρώστους που εμφανίζουν επέκταση του όγκου στο περικολικό λίπος χωρίς διήθηση λεμφαδένων (στάδιο B). «Ιδιαίτερα στον καρκίνο του ορθού, η χορήγηση και ακτινοθεραπείας, είτε πριν είτε μετά τη χειρουργική επέμβαση, μειώνει σημαντικά την πιθανότητα τοπικής υποτροπής της νόσου», τονίζει ο κ. Δημόπουλος.

Την τελευταία πενταετία, έχει διαπιστωθεί σημαντική πρόοδος και αύξηση της επιβίωσης των αρρώστων με μεταστατικό καρκίνο του παχέος εντέρου. Αυτό οφείλεται στους πιο αποτελεσματικούς συνδυασμούς χημειοθεραπείας, καθώς και στη χορήγηση μονοκλωνικών αντισωμάτων μαζί με χημειοθεραπεία ως θεραπεία πρώτης ή δεύτερης γραμμής σε αρρώστους με μεταστατική νόσο. Μία άλλη πρόσφατη σημαντική εξέλιξη είναι η δυνατότητα επιλογής αρρώστων που έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να ανταποκριθούν στη θεραπεία που περιλαμβάνει μονοκλωνικά αντισώματα. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί με την ανίχνευση ενός ογκογονιδίου (k-ras) στον πρωτοπαθή όγκο.

«Επιπλέον, επειδή ο καρκίνος του παχέος εντέρου έχει την τάση να μεθίσταται επιλεκτικά στο ήπαρ, η χειρουργική αφαίρεση των μεταστατικών εστιών μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνια επιβίωση ένα ποσοστό αρρώστων», επισημαίνει ο κ. Δημόπουλος. «Υπάρχουν συγκεκριμένες ενδείξεις και φάσεις της νόσου όπου αυτή η παρέμβαση έχει τα καλύτερα αποτελέσματα. Τέλος, για σχετικά μικρής διαμέτρου μεταστατικές εστίες στο ήπαρ, διερευνάται και η δυνατότητα αντιμετώπισής τους με τη χορήγηση υψύσυχνων κυμάτων μέσω καθετήρα που τοποθετείται διαδερμικά στη μεταστατική εστία».

Διατροφή

Υπάρχουν αρκετές μελέτες που δείχνουν ότι ο καρκίνος του παχέος εντέρου σχετίζεται με συγκεκριμένες διαιτητικές συνήθειες. «Από τους παράγοντες του τρόπου ζωής, η παχυσαρκία, η έλλειψη φυσικής άσκησης, η υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος και η μειωμένη πρόσληψη φυτικών ινών φαίνεται να σχετίζονται με αύξηση του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου», λέει η κ. Λάγιου. «Από την άλλη πλευρά, η λήψη ασπιρίνης φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο της νόσου».

Σε κάποιες οικογένειες, όμως, υπάρχει και γενετική προδιάθεση. «Η κύρια ανησυχία όσων έχουν στην οικογένειά τους ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου είναι εάν αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν στο μέλλον», λέει ο κ. Λέανδρος. «Η αλήθεια είναι ότι αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο εάν ο καρκίνος έχει διαγνωστεί σε συγγενή πρώτου βαθμού και σε ηλικία μικρότερη των 50 ετών ή εάν υπάρχουν αρκετοί συγγενείς πρώτου βαθμού με νόσο».

Υπάρχουν δύο σπάνιες κληρονομούμενες παθήσεις που αυξάνουν σημαντικά την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου:

1) Τα σύνδρομα οικογενούς πολυποδίασης, όπου εκατοντάδες ή χιλιάδες πολύποδες αναπτύσσονται στο παχύ έντερο, προδιαθέτουν σε σημαντικό βαθμό σε καρκίνο του εντέρου και οι συγκεκριμένοι φορείς της νόσου πρέπει να αντιμετωπίζονται από εξειδικευμένα κέντρα.

2) Mια άλλη πάθηση, ο κληρονομικός μη-σχετιζόμενος με πολυποδίαση καρκίνος του παχέος εντέρου (σύνδρομο Lynch), οδηγεί στην ανάπτυξη κακοήθειας σε νεαρή ηλικία και σε άλλα όργανα εκτός του εντέρου. «Όσοι πάσχουν από τα παραπάνω σύνδρομα, πρέπει να δέχονται γενετική συμβουλή και να ελέγχονται επίσης οι συγγενείς πρώτου βαθμού», συνιστά ο κ. Λέανδρος.

Συνολικά, όμως, λιγότερο από 5% των καρκίνων του παχέος εντέρου οφείλονται σε ένα κληρονομούμενο ελαττωματικό γονίδιο. Τα περισσότερα ένοχα γονίδια εντοπίζονται στο χρωμόσωμα 5 και ο έλεγχος του γενετικού υλικού γίνεται σε εξειδικευμένα εργαστήρια όπως το Εργαστήριο Πειραματικής Χειρουργικής του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου. Άλλες καταστάσεις που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος είναι οι φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου: η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος Crohn.

«Όλες οι μελέτες έχουν καταδείξει ότι ειδικά η αντιμετώπιση των περιπτώσεων που σχετίζονται με χρόνιες νόσους του εντέρου είναι σημαντικό να γίνεται σε κέντρα με χειρουργούς εξειδικευμένους στη χειρουργική του εντέρου που να μπορούν να στηρίξουν τον ασθενή σε μακροχρόνια παρακολούθηση», συμβουλεύει ο κ. Λέανδρος.

Τα συμπτώματα του καρκίνου του εντέρου εξαρτώνται από τη θέση του όγκου στο έντερο:

* Όγκοι που εντοπίζονται δεξιά, κοντά στην αρχή του εντέρου, αργούν να δώσουν συμπτώματα και συνήθως εκδηλώνονται με αναιμία λόγω χρόνιας μικροσκοπικής απώλειας αίματος.

* Όγκοι που εντοπίζονται περιφερικά κοντά στο ορθό, εκδηλώνονται με επίταση της δυσκοιλιότητας ή αλλαγή των συνηθειών του εντέρου (εναλλαγές διάρροιας – δυσκοιλιότητας).

* Όγκοι του ορθού εκδηλώνονται με αιμορραγικά κόπρανα ή και δυσκοιλιότητα.

1. Διατηρήστε το σωματικό σας βάρος σε φυσιολογικά για το ύψος σας όρια _ αποφύγετε την παχυσαρκία.

2. Εντάξτε τη φυσική άσκηση στο καθημερινό πρόγραμμα δραστηριοτήτων σας.

3. Ακολουθήστε την παραδοσιακή ελληνική διατροφή.

4. Αποφύγετε την υπερβολική κατανάλωση κόκκινου κρέατος.

5. Αν έχετε οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό που σας κατατάσσει στις ομάδες υψηλού κινδύνου, συμβουλευτείτε τον γιατρό σας για το πώς θα πρέπει να γίνεται ο προσυμπτωματικός σας έλεγχος.

6. Αν δεν ανήκετε στις ομάδες υψηλού κινδύνου, από την ηλικία των 50 ετών θα πρέπει και πάλι περιοδικά να υποβάλλεστε σε προσυμπτωματικό έλεγχο.

Με βάση την επικρατούσα θεωρία ότι ο καρκίνος του παχέος εντέρου προέρχεται από την κακοήθη εξαλλαγή ενός πολύποδα, ο προσυμπτωματικός έλεγχος συνίσταται στην πρώιμη ανίχνευση πολυπόδων.

* Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά την εκτέλεση κολονοσκόπησης σε όλους στο 50ό έτος της ηλικίας και ανάλογα με τα ευρήματα και το οικογενειακό ιστορικό ανά πενταετία ή και συχνότερα. Έχει διαπιστωθεί ότι με τη διάδοση του κολονοσκοπικού ελέγχου και την εκτέλεση ενδοσκοπικής πολυποδεκτομής αλλάζει η φυσική ιστορία της νόσου και μειώνονται τα κρούσματα καρκίνου. Επιπλέον, ακόμη και αν υπάρχει ήδη καρκίνος, με τον συχνό έλεγχο επιτυγχάνεται η πρώιμη διάγνωση, που οδηγεί σε ίαση.

* Μια άλλη τεχνική που εφαρμόζεται ευρέως, είναι η εκτέλεση του FOB test. Πρόκειται για μια απλή δοκιμασία που γίνεται και στο σπίτι. Ανιχνεύει μικροσκοπικές ποσότητες αίματος στα κόπρανα. Εάν η δοκιμασία είναι θετική για αίμα, συνιστάται κολονοσκόπηση για διευκρίνιση της προέλευσης του αίματος.