Του Χάρη Δημοσθενόπουλου MΜedSci.SRD
Κλινικού Διαιτολόγου-Βιολόγου
Μέχρι τώρα, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα για τα άτομα της τρίτης ηλικίας ήταν η καχεξία, η οποία εμφανίζεται στο 10-35% των χρόνια ασθενών ατόμων της τρίτης ηλικίας, και η οποία αποτελεί ένα σύνθετο μεταβολικό σύνδρομο, που σχετίζεται με νοσηρότητα, απώλεια μυϊκής μάζας και δύναμης, κούραση, ανορεξία, και απώλεια σωματικού βάρους (τουλάχιστον 5% σε διάστημα 12 μηνών ή και λιγότερο). Τα τελευταία χρόνια όμως άρχισε να γίνεται λόγος και για μια άλλη, εξίσου σημαντική, κατάσταση που ονομάζεται σαρκοπενία.
Με τον όρο «σαρκοπενία» αναφερόμαστε στην αρχική χαλάρωση και μετέπειτα απώλεια της μυϊκής μάζας του σώματος και απώλεια της μυϊκής λειτουργίας, που αυξάνει σταδιακά με την αύξηση της ηλικίας. Σχετίζεται με μειωμένη μυϊκή δύναμη, συσταλτικότητα, αντοχή, αιμάτωση, καθώς και μειωμένη ικανότητα μεταβολισμού των αποθηκευμένων ενεργειακών συστατικών του σώματος και ένα γενικά πιο γρήγορο αίσθημα κόπωσης. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα έντονο ενδιαφέρον για τη σαρκοπενία, δεδομένου ότι συνδέεται με περιορισμό των λειτουργιών και αυξημένη ανικανότητα των ατόμων της τρίτης ηλικίας. Στοιχεία από τις ΗΠΑ δείχνουν πως τουλάχιστον 3.6 εκ. Άτομα έχουν σαρκοπενία και αποτελούν άτομα υψηλού κινδύνου για να παρουσιάσουν φυσική ανικανότητα και αδυναμία.
Γενικά, η σαρκοπενία παίζει ένα καθοριστικό ρόλο στην αιτιολογία και παθογένεση της γενικότερης φθοράς και αδυναμίας του οργανισμού των ατόμων αυτών, που έχει άμεση προδιαθεσική σχέση με αρνητικές καταστάσεις όπως η παραμονή σε νοσοκομεία για νοσηλεία, η κινητική ανικανότητα και η θνησιμότητα.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν πρόσφατα στο συνέδριο 32ο ESPEN-Συνέδριο Εντερικής Σίτισης στη Νίκαια της Γαλλίας, στις 4-8 Σεπτεμβρίου 2010, η σαρκοπενία συναντάται στο 9% των γυναικών και στο 13.5% των ανδρών ηλικίας 60-69 ετών, ενώ φτάνει στο 16% των γυναικών και στο 29% των ανδρών ηλικίας άνω των 80 ετών.
Η εμφάνιση της σαρκοπενίας μπορεί να είναι άγνωστης αιτιολογίας, αλλά η σταδιακή της πρόοδος συνδέεται με φυσική ανικανότητα και φτωχή ποιοτικά διατροφή, τον περιορισμό της σωματικής δραστηριότητας, αλλαγές στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών και στη μειωμένη αναβολική ικανότητα στην πέψη των διαιτητικών πρωτεϊνών. Η μείωση αυτή της μυϊκής μάζας με την πάροδο της ηλικίας συσχετίζεται με σοβαρά νοσήματα και γι’ αυτό αποτελεί μια σύγχρονη μάστιγα, που πρέπει να προλαμβάνεται ίσως ακόμα και από την ηλικία των 40 χρόνων.
Η σαρκοπενία σχετίζεται με διάφορες παθολογικές επιπτώσεις στην υγεία. Επηρεάζει:
- την καρδιαγγειακή λειτουργία, δεδομένου ότι ο καρδιακός ρυθμός σε άτομα με σαρκοπενία αυξάνεται δυσανάλογα, ενώ συχνά εμφανίζονται στηθαγχικά ενοχλήματα ύστερα από μέτρια κόπωση.
- την αναπνευστική λειτουργία, οδηγώντας σε καταστάσεις όπως η χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια.
- το νευρικό σύστημα και την κινητικότητα τους, αφού τα σαρκοπενικά άτομα έχουν μεγάλη τάση για πτώσεις και ατυχήματα.
- την σκελετική υγεία: τα σαρκοπενικά άτομα και ειδικά οι γυναίκες με σαρκοπενία μετά την εμμηνόπαυση παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα οστεοπόρωσης και καταγμάτων.
- τις αρθρώσεις: άτομα με σαρκοπενία και ταυτόχρονη παχυσαρκία παρουσιάζουν μεγαλύτερη εκφυλιστική αρθροπάθεια και ισχυρότερους αρθριτικούς πόνους.
- τα επίπεδα γλυκόζης και την εμφάνιση διαταραχής γλυκόζης. Έχει φανεί πως η απώλεια της μυϊκής μάζας που συνοδεύει τη σαρκοπενία οδηγεί σε αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη, που ευνοεί την ανάπτυξη μεταβολικού συνδρόμου και της παχυσαρκίας. Ειδικά τα παχύσαρκα σαρκοπενικά άτομα κινδυνεύουν σε πολύ μεγάλο βαθμό λόγω της υψηλότερης συχνότητα θανάτου. Η σαρκοπενική παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από βάρος φυσιολογικό ή αυξημένο, αλλά με ταυτόχρονα αυξημένο ποσοστό λιπώδους ιστού και μειωμένη μυϊκή μάζα, και έτσι μειωμένο μεταβολικό ρυθμό.
Αντιμετώπιση-Θεραπεία
Η διαιτητική αντιμετώπιση της σαρκοπενίας βασίζεται κυρίως στην επαρκή πρόσληψη πρωτεϊνών. Έτσι, ενώ για το γενικό πληθυσμό η σύσταση είναι 0.8 γρ/kg/ημέρα, η International Cachexia Society συστήνει μια πρόσληψη 1.0-1.5 γρ/kg/ημέρα για να προληφθεί η σαρκοπενία. Η λήψη από το στόμα αμινοξέων μειώνει την απώλεια της μυϊκής μάζας κατά τη διάρκεια της παραμονής στο κρεβάτι, αποτρέπει τη σαρκοπενία και αυξάνει τη δυνατότητα και το ρυθμό βάδισης. Διατροφικά, η λήψη κρέατος και άλλων ζωικών πρωτεϊνών θεωρείται απαραίτητη για τα άτομα που βρίσκονται στην τρίτη ηλικία, επειδή αυξάνουν τη σύνθεση των αναβολικών ουσιών. Συστήνεται η λήψη περίπου 20 γρ/ πρωτεϊνών ανά γεύμα, από τα οποία 5-8 γραμμάρια θα είναι από την ομάδα των απαραίτητων αμινοξέων.
Η συμπληρωματική χορήγηση άλλων διατροφικών στοιχείων όπως κρεατίνης και βιταμίνης D έχει φανεί ότι έχει θετική επίπτωση στην υγεία των ατόμων με ήδη διαγνωσμένη σαρκοπενία. Η συμπληρωματική λήψη κρεατίνης αυξάνει τη μυϊκή δύναμη, και όχι τόσο την μυϊκή μάζα, ειδικά όταν αυτή συνδυάζεται με κατάλληλη άσκηση. Άτομα με επίπεδα βιταμίνης 25 (ΟΗ) κάτω από 30 D ng/mLπαρουσιάζουν μείωση στη μυϊκή δύναμη και αυξάνουν την πιθανότητα πτώσεων, μυϊκής αδυναμίας, καταγμάτων και θνητότητας, ενώ αυτά τα επίπεδα μειώνονται με την ηλικία. Ειδικά, σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση συστήνεται η χορήγηση 800 μονάδων (UΙ) βιταμίνης D, μέσα από τη λήψη συμπληρωμάτων ασβεστίου και βιταμίνης D. Τέλος, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι η ορμονική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα σαρκοπενικά άτομα και ν μειώσει την διάρκεια νοσηλείας τους σε νοσοκομεία.
Παράλληλα με την υψηλή σε λευκώματα, απαραίτητα αμινοξέα και θερμίδες διατροφή, ένα σημαντικό θεραπευτικό μέσο για τα σαρκοπενικά άτομα είναι η συστηματική άσκηση, κυρίως με τη μορφή της αεροβικής γυμναστικής, 2-3 ώρες την εβδομάδα ή και απλές καθημερινές ασκήσεις ευκινησίας, μυϊκής ενδυνάμωσης και ισορροπίας στο σπίτι, όταν αυτό είναι εφικτό.
